Eczema
- Chi tiết
- Chuyên mục: Bệnh da do yếu tố cơ địa dị ứng
- ÄÆ°á»£c đăng ngà y 22 Tháng ba 2013
- Viết bởi Bac si Huynh Quang
- Lượt xem: 7856
Â
1.Äại cương
1.1. Tình hình.
Chà m là má»™t bệnh da phổ biến, có trên khắp thế giá»›i và là bệnh thưá»ng thấy nhất. Các bệnh da xếp và o nhóm bệnh “chà m†tại hầu hết các quốc gia được dùng để chỉ má»™t phạm trù riêng biệt lá»›n nhất trong các chẩn Ä‘oán da há»c.Khoảng 10% dân số trên thế giá»›i mắc bệnh chà m. Ở Việt Nam bệnh chà m chiếm 25% trong tổng số các bệnh ngoà i da. Chà m là má»™t loại bệnh có sá»± phối hợp vá»›i những biến đổi vá» mặt địa lý, vá» chá»§ng tá»™c và tÃnh mạn cá»§a nó.
Â
Tá»· lệ tăng ở những quốc gia, ở vùng nhiệt đới. Tại London 18% chà m được tìm thấy trong các đối tượng đến khám bệnh. Má»™t số Ä‘iá»u tra vá» các bệnh da tại phòng khám tổng quát phát hiện 33% và 23% trong tất cả các trưá»ng hợp tại Glasgow và Oxford. Chà m chiếm 17% trong tất cả các bệnh tại Hylạp.Các từ “viêm da†và “chà m†nói chung được dùng như đồng nghÄ©a. Tuy nhiên, trong khi má»i dạng chà m Ä‘á»u là viêm da, nhưng không phải viêm da Ä‘á»u là chà m, chà m là má»™t bệnh da không lây truyá»n, ngứa, viêm. Nó có thể là cấp, bán hay mạn tÃnh.
Biểu hiện vá» lâm sà ng rất Ä‘a dạng nhưng nói chung bao giá» cÅ©ng có đặc tÃnh sau:- Vá» lâm sà ng : có ngứa, có mụn nước sắp xếp thà nh từng mảng giá»›i hạn không rõ, tiến triển thà nh từng đợt, dai dẳng hay tái phát.
- VỠgiải phẫu bệnh lý có thương tổn thuộc loại xốp bà o.
- Vá» sinh bệnh há»c : ngưá»i ta cho rằng chà m là má»™t phản ứng cá»§a da vá»›i những tác nhân trong hoặc ngoà i cÆ¡ thể. Trong Ä‘iá»u kiện có má»™t địa tạng đặc biệt, địa tạng dị ứng.Hai yếu tố cÆ¡ bản phát sinh ra chà m là địa tạng dị ứng và tác nhân kÃch thÃch ở trong hay ngoà i và o địa tạng ấy. Cả hai yếu tố Ä‘á»u thay đổi nhiá»u Ãt tùy theo từng trưá»ng hợp.Việc phân loại chà m rất khó khăn vì danh pháp không thống nhất và nguyên nhân bệnh lại Ä‘a dạng. Do váºy, không có bảng phân loại hoà n toà n vừa ý vá» bệnh nà y.
Vì váºy, má»™t Ä‘iá»u cần chú ý là đứng trước má»™t bệnh chà m cần phải phân tÃch rõ rà ng thuá»™c vá» thể nà o, khu trú và o đâu, Ä‘iá»u tra vá» tiá»n sá», là m những thá» nghiệm (test), tìm các tác nhân váºt lý, hóa há»c, vi khuẩn... để Ä‘i đến má»™t chẩn Ä‘oán chÃnh xác, quyết định rõ rà ng chà m thuá»™c thể bệnh nà o, tiến triển như thế nà o, yếu tố tác nhân nà o gây ra là chÃnh.
1.2. Nguyên nhân.
1.2.1. Bệnh chà m phát sinh do hai yếu tố : cơ địa và dị ứng nguyên.
Cơ địa .
Có thể có tÃnh chất gia đình, di truyá»n, tiá»n sá» trong gia đình bệnh nhân có thể có ngưá»i bị chà m, hen suyển. Có nhiá»u công trình má»›i đã chứng tá» cÆ¡ địa là những biến đổi sinh váºt, chuyển hóa các chất do rối loạn chức năng ná»™i tạng, ná»™i tiết, thần kinh (vá» cáºn lâm sà ng sẽ thấy CTM : tăng bạch cầu ái toan và đơn nhân).Các tác nhân kÃch thÃch bên trong, kèm theo có thể bị viêm xoang, xÆ¡ gan, viêm đại trà ng, viêm tai xương chÅ©m, các bệnh vá» tháºn...Có thuyết cho rằng do rối loạn thần kinh váºn mạch, rối loạn chức năng tháºn, tiêu hóa nhưng chưa được chứng minh.
Dị ứng nguyên :
Các thuốc hay gây phản ứng : lưu huỳnh, thá»§y ngân, thuốc tê, sunfamid, chlorocit, penicillin, streptomycin.Hóa chất gây bệnh do nghá» nghiệp : xi măng, thuốc nhuá»™m, nguyên liệu là m cao su, sÆ¡n xe, dầu mỡ, than đá, phân hóa há»c, thuốc sâu, acit, kiá»m,...
Các sản phẩm vi sinh có cơ chế dị ứng : vi khuẩn, nấm, siêu vi.
Yếu tố váºt lý : ánh sáng, độ ẩm, sá»± cá» sát, gãi và các tổn thương khác.Quần áo, đồ dùng, già y dép cao su, nylon, khăn len, bút máy, phấn sáp, kem bôi mặt, thuốc nhuá»™m tóc.
Má»™t số cây : sÆ¡n, cúc tần, rau Ä‘ay, tÃa tô dại, cá» hoang.
Thức ăn : đặc biệt là các loà i tôm, cua, nhá»™ng.Phân tÃch căn nguyên Ä‘i kèm vá»›i việc phát sinh ra bệnh chà m thì thấy ngoà i má»™t số yếu tố ngoại lai ra, nhiá»u bệnh nhân có tình trạng cấp tÃnh hay mạn tÃnh, xúc cảm mạnh, chấn thương tinh thần, mâu thuẫn trong gia đình hay trong xã há»™i gây ra những Ä‘iá»u kiện thuáºn tiện dá»… sinh ra bệnh chà m.
1.2.2. Nguyên nhân phức tạp nhiá»u khi khó hoặc không phát hiện được. Có thể do:
Nguyên nhân ngoại giá»›i.Â
Các yếu tố váºt lý, hoá há»c, thá»±c váºt, sinh váºt há»c đụng chạm và o da gây cảm ứng thà nh viêm da, eczema (các chất nà y gá»i là dị nguyên). Và dụ: ánh sáng, thuốc bôi, tiêm uống, các hoá chất dùng trong công nghiệp, trong gia đình (cao su, ká»n, crôm, xi măng, sÆ¡n...)Â
Má»™t số bệnh ngoà i da gây ngứa (nấm, ghẻ...) do chà xát, bôi thuốc linh tinh... có thể trở thà nh eczema thứ phát.Â
Nguyên nhân ná»™i giá»›i.Â
- Rối loạn chức pháºn ná»™i tạng, rối loạn thần kinh, rối loạn ná»™i tiết có thể là nguyên nhân trá»±c tiếp hoặc gián tiếp gây eczema.Â
Dù nguyên nhân ná»™i giá»›i hay ngoại giá»›i cÅ©ng Ä‘á»u có liên quan đến phản ứng đặc biệt cá»§a cÆ¡ thể dẫn đến phản ứng dị ứng, bệnh nhân có " thể địa dị ứng ".Â
Theo Halpern, Coombs phản ứng eczema được xếp và o kiểu " mẫn cảm tế bà o trì hoãn" trong đó có vai trò cá»§a các tế bà o lymphô mang ký ức kháng nguyên. Tế bà o limpho-T Ãóng vai trò chÃnh trong việc phát sinh chà m thể tạng (CTT).
- Má»—i khi kháng nguyên xâm nháºp và o cÆ¡ thể thì kháng nguyên sẽ tiếp xúc vá»›i tế bà o Limpho-T, sá»± tiếp xúc nà y sẽ là m thay đổi mặt bên trong cá»§a tế bà o T. Cụ thể là là m tăng Calcium (Ca++) trong ná»™i tế bà o và kÃch thÃch sá»± kết hợp vá»›i Calmodulin (Cal) và Calcineurin (CN), thúc đẩy Calcineurin di chuyển đến NF-AT (Nuclear factor of activated T-cells) ở nguyên sinh chất, tại đây Calcineurin sẽ khá» Phosphore cá»§a NF-AT, NF-AT đã khá» Phosphore sẽ xâm nháºp và o nhân cá»§a tế bà o T, NF-AT sẽ kÃch thÃch tạo ra Interleukine 2 (IL2) và các Cytokines khác, Cytokines được phóng thÃch và o máu dá»… gây nên triệu chứng viêm và dị ứng ở da ngưá»i bị CTT (H. 1).
2. Triệu chứng.Â
2.1. Vị trÃ:Â
có tÃnh chất bất kỳ, vùng da nà o cÅ©ng có thể bị eczema, tuy nhiên tuỳ theo từng thể lâm sà ng hay ở vị trà nà o (sẽ trình bà y ở phần thể lâm sà ng).Â
2.2. Tổn thương cÆ¡ bản: tổn thương cÆ¡ bản trong bệnh eczema là đám mảng đỠda và mụn nước, mụn nưc là tổn thương Ä‘iển hình cá»§a bệnh eczema, eczema phát triển qua Bệnh thưá»ng tiến triển theo 5 giai Ä‘oạn, phản ánh tình hình biến chuyển cá»§a mụn nước, má»—i đợt có thể kéo dà i từ má»™t và i ngà y đến má»™t và i tuần.
+ Giai Ä‘oạn tấy đỠ: bắt đầu ngứa hay là cảm giác nóng rồi trở thà nh đỠphù và nóng. Có thể phù ở những vùng da lá»ng lẻo như mi mắt, bao quy đầu. Trên bá» mặt xuất hiện những hạt nhá» mà u trắng mà sau nầy sẽ tạo thà nh mụn nước. Bệnh bắt đầu bằng trên da xuất hiện vết hoặc đám Ä‘á», hÆ¡i ná», cá»™m nhẹ, ranh giá»›i không rõ, rất ngứa - trên ná»n đỠxung huyết nhìn kỹ thấy có những sẩn tròn lấm tấm như hạt kê (thá»±c chất là những mụn nước Ä‘ang từ dưới đùn lên) đây là phản ứng đầu tiên cá»§a biểu bì.
+ Giai Ä‘oạn nổi mụn nước : các mụn nước Ä‘iển hình cá»§a bệnh chà m thưá»ng phát sá»›m trên ná»n da Ä‘á», có khi trà n ra vùng da là nh. KÃch thước nhá» như đầu Ä‘inh ghim, đôi khi to bằng bá»ng nước. Mụn nước nhá» rất nông, chứa dịch trong, sắp xếp thà nh mảng chi chÃt, dà y đặc. Trên má»™t mảng chà m, do có nhiá»u đợt liên tiếp, mụn nước ở nhiá»u giai Ä‘oạn khác nhau.
+ Giai Ä‘oạn chảy nước : mụn nước có thể vỡ Ä‘i do bệnh nhân gãi hoặc vỡ dáºp tá»± nhiên, nước và ng chảy ra, khi thì từng giá»t, khi thì dÃnh và o quần áo. Äến giai Ä‘oạn nà y, mảng chà m lổ chổ nhiá»u vết trợt hình tròn còn gá»i là giếng chà m (giai Ä‘oạn nà y dá»… bị bá»™i nhiá»…m). Huyết thanh thấm ra ngoà i, nếu lấy má»™t váºt gì Ä‘áºy lại thì sau má»™t thá»i gian huyết thanh sẽ tạo thà nh má»™t mảng dà y. Giai Ä‘oạn mụn nước (còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nước): mụn nước ngà y cà ng nhiá»u và xuất hiện trên khắp bá» mặt đám tổn thương, mụn nước eczema có các đặc tÃnh sau:Â
- Mụn nước nhá» bằng đầu tăm, đầu kim 1-2 mm.Â
- Nông, tá»± vỡ.Â
- San sát bên nhau kÃn khắp bá» mặt thương tổn.Â
- Äùn từ dưới lên hết lá»›p nà y đến lá»›p khác.Â
Äám tổn thương bá» mặt chi chÃt các mụn nước. Mụn nước nông, tá»± vỡ và do ngứa gãi nên đám tổn thương bị trợt, chảy dịch nên còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nước, giai Ä‘oạn nà y kéo dà i nhiá»u ngà y hoặc và i tuần, các mụn nước vỡ Ä‘i để lại Ä‘iểm chợt nhá» như châm kim (còn gá»i là giếng eczema cá»§a Devergie) nhiá»u Ä‘iểm chợt liên kết thà nh đám mảng trợt, đỠrỉ dịch, đồng thá»i dá»… nhiá»…m khuẩn thứ phát có má»§, vẩy tiết..
+ Giai Ä‘oạn da nhẵn(lên da non): sau má»™t thá»i gian thì sá»± xuất tiết giảm, khi chảy nước và ng, huyết thanh Ä‘á»ng lại trên mặt da, là m thà nh những vảy tiết dà y. Sau má»™t thá»i gian vảy tiết khô Ä‘á»ng rồi bong ra để lá»™ lá»›p da nhẵn bóng má»ng như vá» hà nh. Giai Ä‘oạn nà y ngắn. Giai Ä‘oạn nà y đám tổn thương giảm viêm, giảm xung huyết, giảm chảy dịch, các vết chợt khô, đóng vẩy, lên da non thà nh má»™t lá»›p da nhẵn bóng như vá» hà nh, ná»n da hÆ¡i nhiá»…m cá»™m, sẫm mầu hÆ¡n.
+ Giai Ä‘oạn bong vảy da(Giai Ä‘oạn liken hoá, hằn cổ trâu) : lá»›p da vừa tái tạo, tá»± rạn nứt bong vảy thà nh mảng dà y hoặc vụn như cám, hoặc da dà y lên, tăng sắc tố, có kẻ ô gá»i là liken hóa. Sau má»™t thá»i gian khá lâu nếu không có mụn nước tái phát, da sẽ trở lại bình thưá»ng không có sẹo, bởi vì tổn thương ở lá»›p thượng bì.Â
Eczema tiến triển lâu ngà y da cà ng ngà y cà ng sẫm mầu, tăng nhiá»…m cá»™m, bá» mặt xù xì thô ráp, sá» ná»n cứng cá»™m, các hằn da nổi rõ, ở giữa các hằn da có các sẩn dẹt như trong bệnh lichen, quá trình nà y gá»i là lichen hoá. Chia thà nh 5 giai Ä‘oạn cá»§a eczema để dá»… hiểu tiến triển cuả má»™t eczema nhưng trên thá»±c tế các giai Ä‘oạn không thá»±c phân chia rõ rệt như váºy mà thưá»ng xen kẽ nhau, lồng và o nhau. Và dụ trên đám tổn thương có vùng là giai Ä‘oạn chảy dịch, có vùng đã bắt đầu lên da non, lúc đó phải đánh giá xem tổn thương giai Ä‘oạn nà o chiếm ưu thế mà chẩn Ä‘oán giai Ä‘oạn cấp, bán cấp, hay mạn lichen hoá. Äã sang giai Ä‘oạn sau có khi vì má»™t nguyên nhân nà o đó (chà xát, bôi thuốc không phù hợp) lại trở lại giai Ä‘oạn trước.
- Giai Ä‘oạn đỠda, mụn nước, chảy nước còn gá»i là eczema giai Ä‘oạn cấp tÃnh.Â
- Giai Ä‘oạn đóng vẩy da, nên da non, khô hÆ¡n gá»i là eczema bán cấp.Â
- Giai Ä‘oạn lichen hoá, hằn cổ trâu được gá»i là eczema mạn tÃnh.Â
2.3. Triệu chứng ngứa :
Ngứa tồn tại dai dẳng, rất trung thà nh vá»›i bệnh, nghÄ©a là xuất hiện ngay từ thá»i kỳ đỠda cho đến cuối giai Ä‘oạn. Cưá»ng độ rất dữ dá»™i, có thể là m rối loạn giấc ngá»§ cá»§a bệnh nhân. Khi gãi là m vỡ các dưỡng bà o sẽ phóng thÃch ra các histamin gây ngứa thêm.
- Ngứa là triệu chứng xuyên suốt, xuất hiện sá»›m nhất tồn tại dai dẳng, ngưá»i ta coi bệnh eczema là bệnh da ngứa Ä‘iển hình.Â
Tiến triển: mạn tÃnh hay tái phát, nhiá»u đợt vượng bệnh, xen kẽ các giai Ä‘oạn tạm đỡ.Â
3. Các thể lâm sà ng:
3.1. Theo tÃnh chất cá»§a thương tổn :
-Chà m đỠ: da đỠsẫm, gần giống như là xuất huyết, hay ăn và o cẳng chân, chẩn Ä‘oán được vì có má»™t và i mụn nước nhá» kÃn đáo, chảy nước và ng.
-Chà m dạng bá»ng nước: khi thương tổn chứa dịch lá»›n hÆ¡n 1mm gá»i là bá»ng nước, mụn nước sẽ to và sâu hÆ¡n khi khu trú ở vùng da dà y như lòng bà n tay, chân.
-Chà m có sẩn : các sẩn ná»n nổi cao trông như sẩn huyết thanh táºp trung thà nh từng đám.
3.2. Theo tiến triển của bệnh :
-Chà m cấp : ná»n da Ä‘á», phù và chảy nước nhiá»u.
-Chà m bán cấp : da còn Ä‘á», Ãt phù ná», hết chảy nước.
-Chà m mạn : bệnh chà m cấp tÃnh dai dẳng, không khá»i thì trở thà nh bệnh chà m mạn tÃnh, biểu hiện da đỠcó vảy ngứa, thỉnh thoảng lại chảy nước, nếu tồn tại lâu và do gãi nhiá»u thì da sẽ dà y lên, nếp da sâu xuống tức là liken hóa.
-Chà m bá»™i nhiá»…m : do nhiá»…m tạp khuẩn, bên cạnh các mụn nước có các mụn má»§, loét trợt. Khi có vảy và ng giống vảy chốc gá»i là chà m chốc hóa.
-Chà m hóa :những bệnh da do bôi thuốc không hợp gây kÃch thÃch sẽ biến sang chà m, bên cạnh những thương tổn cÅ© xuất hiện những mụn nước giống bệnh chà m.
3.3. Theo căn nguyên :Â
3.3. 1. Eczema tiếp xúc: (contact eczema, contact dermatitis).Â
- Vị trÃ: xuát hiện đầu tiên ở vùng tiếp xúc thưá»ng là vùng hở, có khi in hình váºt tiếp xúc (và dụ hình quai dép, hình dây Ä‘eo đồng hồ...)Â
- Tổn thương cÆ¡ bản: da đỠxung huyết, có khi đỠxung huyết mạnh, hÆ¡i ná», trên bá» mặt có mụn nước, có khi có bá»ng nước, cấp tÃnh trợt ướt, chảy dịch, phù ná». Có thể có hình thái mạn tÃnh, khô, dầy cá»™m và có vảy da.Â
- Ngừng tiếp xúc bệnh thuyên giảm, tiếp xúc lại vá»›i dị ứng nguyên bệnh tái phát hoặc nặng lên.Â
- Là m thỠứng da (Skin test) vá»›i chất tiếp xúc (dị ứng nguyên) thưá»ng dương tÃnh, thưá»ng là m test áp da, test con tem (Patch test) nhưng không là m khi bệnh Ä‘ang vượng hay Ä‘ang Ä‘iá»u trị corticoids.Â
- Má»™t số dị ứng nguyên (Allergens) ngoại giá»›i gây eczema tiếp xúc như: Nikel, potassium dichromate, fomaldehyte, xi măng, cao su, neomycin, Streptomycin...Â
- Eczema tiếp xúc có cÆ¡ chế miá»…n dịch thuá»™c tÃp IV tăng mẫn cảm loại hình cháºm có vai trò lymphô T, khác vá»›i viêm da tiếp xúc không dị ứng (nonallergic) thưá»ng gá»i là viêm da tiếp xúc kÃch ứng (irritant contact dermatitis) không có cÆ¡ chế miá»…n dịch dị ứng, thưá»ng do tiếp xúc các chất hoá há»c có nồng độ cao (như acid và kiá»m mạnh) và hầu như ai tiếp xúc Ä‘á»u bị ở vùng da tiếp xúc đó. Eczema tiếp xúc hay viêm da tiếp xúc là hiện tượng ngứa ở thượng bì và bì, thưá»ng khởi đầu khu trú, gây ra bởi các chất gây dị ứng hoặc các chất gây kÃch thÃch, từ môi trưá»ng tiếp xúc vá»›i da.Có 2 dạng viêm da tiếp xúc : là viêm da tiếp xúc dị ứng và viêm da tiếp xúc kÃch thÃch .Ngưá»i ta ước tÃnh tỉ lệ bệnh viêm da tiếp xúc trong dân số chung thay đổi từ 1,5 đến 4,5%. Eczema tiếp xúc là nguyên nhân quan trá»ng là m mất khả năng nghá» nghiệp và sinh hoạt cá nhân.Xuất độ lên đến 15% có thể tìm thấy trong các nhóm nguy cÆ¡ cao (như thợ là m tóc, thợ xây dá»±ng nhà , nông dân, thợ xe máy ô tô, ngưá»i là m vệ sinh...).
Xuất độ cá»§a Eczema tiếp xúc đã và đang tăng lên hà ng năm. Eczema tiếp xúc chiếm khoảng 20% bệnh nhân đến phòng khám da há»c. Gần 30% các bệnh nghá» nghiệp tại Tây Äức là chà m tiếp xúc, phần lá»›n (70%) thuá»™c dạng kÃch thÃch.Là bệnh cấp tÃnh, thương tổn xuất hiện ở vùng da hở, giá»›i hạn tương ứng vá»›i vùng tiếp xúc, có tiá»n sá» tiếp xúc, khi loại trừ nguyên nhân thì khá»i, khi tiếp xúc thì bị lại. Khởi đầu phát ban chà m là khu trú và giá»›i hạn trong phạm vi tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh. Vá» sau, phát ban dị ứng có thể lan ra đến các vùng da khác, thưá»ng gặp ở phần da lá»™ sáng cá»§a thân thể. Tuy váºy, bất cứ vùng nà o cá»§a da khi đã tiếp xúc vá»›i chất gây nhạy cảm hoặc gây kÃch thÃch Ä‘á»u có thể bị tổn thương. Các nÆ¡i da dà y như lòng bà n tay chân, da đầu không bị tổn thương. Viêm da tiếp xúc kÃch thÃch thưá»ng gây tổn thương ở lưng bà n tay và kẽ các ngón nhiá»u hÆ¡n so vá»›i mặt lòng. Các tác nhân theo đưá»ng không khà (thuốc trừ sâu, thuốc trừ váºt hại (chuá»™t bá»), formaldehyde, phấn hoa...) thưá»ng gây bệnh ở mặt, cổ và cánh tay.
Biểu hiện lâm sà ng ở giai Ä‘oạn cấp tÃnh theo trình tá»± như sau :
Trong giai Ä‘oạn cấp nếu nguyên nhân được loại trừ thì hồng ban biến mất trong và i ngà y, mụn nước chảy nước khô Ä‘i, vảy tiết được thà nh láºp, tróc vảy và da trở lại bình thưá»ng. Tuy nhiên, nếu sá»± tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh còn tiếp tục thì bệnh chuyển sang giai Ä‘oạn bán cấp và sau đó trở thà nh mạn tÃnh, lúc nà y thương tổn khô, nhám, ngả Ä‘á», dạng sẩn, vảy mịn, dà y lên và liken hóa.
Các di chuyển thưá»ng gặp : Dị ứng nguyên có thể từ thú váºt (len, lông, da) hoặc từ thá»±c váºt (cây sÆ¡n độc, cây anh thảo, cây tá»i...). Trên toà n thế giá»›i khoảng 10.000 cây cỠđã bị nghi ngá» gây ra viêm da tiếp xúc dị ứng.Viêm da tiếp xúc do tiếp xúc vá»›i các váºt dùng hà ng ngà y : như son môi, kem bôi mặt, kem đánh răng, đồng hồ Ä‘eo tay, thuốc móng tay, kÃnh Ä‘eo mắt, kháng sinh bôi tại chá»—, đồ nhá»±a, ni lông, há»™p diêm, tiá»n bằng kim loại và chìa khóa nằm trong túi có thể gây ra viêm da tiếp xúc tại vùng da bên dưới đồ váºt.Äể chẩn Ä‘oán chà m tiếp xúc thưá»ng dùng test áp vá»›i dị nguyên được pha loãng trong dung môi : áp phản ứng nguyên trên da là nh, băng kÃn sau 15 phút, 48 giá» Ä‘á»c kết quả, nếu có ngứa và nổi mụn nước là dương tÃnh.Äặc Ä‘iểm đặc biệt cá»§a chà m thể tạng và chà m tiếp xúc là IgE tăng cao.
Äiá»u trị:Â
- Phát hiện dị ứng nguyên tiếp xúc và tránh tiếp xúc vá»›i dị ứng nguyên.Â
- Mỡ corticoids tại chá»—.Â
- Corticoids uống khi bệnh lan rá»™ng hay tổn thương ở mặt, sinh dục, uống và o buổi sáng.Â
3.3.2. Eczema thể địa, viêm da cÆ¡ địa (Atopic dermatitis) (AD).Â
*Viêm da cÆ¡ địa là biểu hiện ngoà i da cá»§a cÆ¡ địa Atopy (Atopic state, Atopic diathesis), 70 % số bệnh nhân có tiá»n sá» gia đình bị hen, viêm mÅ©i dị ứng, sốt mùa cá» khô (hay fever) hoặc eczema. Khoảng 10 % trẻ em cá»› má»™t và i dạng biểu hiện cá»§a viêm da cÆ¡ địa. Có sá»± hình thà nh và tăng IgE còn gá»i là viêm da tăng IgE, có má»™t phản ứng tăng mẫn cảm do giải phóng chất hoạt mạnh từ tế bà o Mastocytes hoặc Basophils. Eczema thể tạng chiếm khoảng 2-3 % dân số trẻ em và 1% dân số ngưá»i lá»›n. Xuất độ trên dân số chung ở Hoa Kỳ có thể thay đổi từ 3-5%. Tá»· lệ bệnh tăng lên đặc biệt ở vùng ấm áp và các đợt bùng phát theo mùa, thưá»ng và o mùa xuân và mùa thu. Bệnh thưá»ng bắt đầu sá»›m trong năm đầu tiên cá»§a cuá»™c Ä‘á»i và có thể có nhiá»u đợt trong nhiá»u năm sau đó. Khoảng 60% bệnh nhân bị Eczema thể tạng ở tuổi đầu tiên và 30% ở giữa tuổi lên 1 và lên 5.Nguyên nhân Eczema thể tạng hiện chưa được biết rõ. Có thể tùy thuá»™c và o tác dụng há»— tương cá»§a nhiá»u yếu tố thể tạng, miá»…n dịch, tâm lý và thá»i tiết. Bản chất di truyá»n giữ vai trò quan trá»ng trong chà m thể tạng. Khoảng 70% ngưá»i mắc bệnh nà y có tiá»n sá» cá nhân hoặc gia đình có viêm mÅ©i dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, chà m thể tạng hoặc hen phế quản.
*Sinh bệnh há»c và miá»…n dịch há»c cá»§a viêm da Atopy (AD):Â
- Có tÃnh chất gia đình rõ rệt, nếu cả hai cha mẹ bị bệnh dị ứng 79 % con cái bị AD, 73 trẻ em bị AD có tiá»n sá» gia đình bị AD.Â
- Nghiên cưú vá» gen há»c gần đây phát hiện ở bệnh nhân AD thấy:Â
+ Nhiá»…m cá»§a thụ thể có ái tÃnh cao vá»›i IgE.bsắc thể (NST) 11913 chuá»—iÂ
+ NST 5931 - 33 là gen cá»§a các cytokins IL4. IL5, 6MCSF.Â
+ NST 14911 - 1 là gen cá»§a Chymase cá»§a dưỡng bà o (Mastocyte).Â
+ NST 6q gen cá»§a HLA - DR.Â
+ NST 16 p 11- 2-11.1 gen cá»§a thụ thể IL4.Â
- Vai trò cá»§a kháng thể Reagin trong bệnh sinh cá»§a AD đã được nghÄ© đến.Â
IgE tăng cao ở 80 % số bệnh nhân AD và cà ng cao nếu AD cà ng nặng, mức IgE ở bệnh nhân AD cao hÆ¡n ở hen xuyá»…n và viêm mÅ©i dị ứng. Tuy nhiên ở 20 % số bệnh nhân AD vẫn có mức IgE bình thưá»ng. Giải thÃch Ä‘iá»u nà y bằng cÆ¡ chế sau:Â
Má»™t mặt trong bệnh AD, Histamin tác động lên thụ thể H2 cá»§a bạch cầu, là m cho chức năng cá»§a bạch cầu suy yếu, suy yếu chuyển dạng lympho (TTL giảm). Mặt khác suy giảm số lượng TS tức là tế bà o lympho mang thụ thể H2, chÃnh các tế bà o nà y có chức năng sản xuất ra má»™t yếu tố ức chế sản xuất IgE do histamin phát động, IgE được sản xuất tăng cao do thiếu yếu tố nà y. Ngoà i ra IgE tăng cao còn do trong bệnh AD có tăng cao AMP - Phosphodiesterase trong tế bà o B/ hoặc tế bà o T giúp đỡ (T há»— trợ) là m cho tổng hợp IgE tăng cao.Â
- IgE tăng cao không phải là yếu tố cÆ¡ bản trong sinh bệnh há»c cá»§a AD.Â
- Theo Thomas Biefer (CHLB Äức) tế bà o Langerhans ở bệnh nhân AD bá»™c lá»™ lên bá» mặt má»™t thụ thể rất ái tÃnh vá»›i IgE, và tế bà o Langerhans mang thụ thể nà y sẽ có khả năng cố định IgE và ná»™i nháºp kháng nguyên, sau khi ná»™i nháºp kháng nguyên có sá»± hoạt hoá sản xuất cytokines và chimiokines sẽ khởi phát má»™t phản ứng eczema. ở bệnh nhân AD chỉ cần má»™t Ãt dị nguyên bay trong không khà cÅ©ng đủ khởi phát phản ứng eczema. CÆ¡ chế nà y gặp ở 30- 40 % bệnh nhân AD.Â
- Trong bệnh AD miá»…n dịch trung gian tế bà o bị suy giảm giảm sút tÃnh phản ứng trong test da cháºm như Tuberculine, Candidine...Â
Chuyển dạng lymphô bị giảm sút nhất là trong đợt bệnh AD vượng tấy giảm sút số lượng lympho T lưu hà nh đặc biệt T ức chế mang thụ thể IgE - Fc Ä‘iá»u đó giải thÃch sá»± sản xuất tăng quá mức IgE trong bệnh AD.Â
- TÃnh hoá ứng động ở bệnh nhân AD bị giảm sút dá»… bị nhiá»…m trùng khi bị sang chấn, xây xước hay bị nhiá»…m trùng tụ cầu và ng, 90% số bệnh nhân AD có phản ứng Coagulase dương tÃnh vá»›i tụ cầu và ng, có thể nói tụ cầu và ng là vi khuẩn chiếm ưu thế trên da bệnh nhân AD và sá»± có mặt thưá»ng xuyên cá»§a tụ cầu trên da bệnh nhân AD dẫn đến khởi động sá»± giải phóng histamin, gây ngứa và viêm da trong AD.Â
- Bệnh nhân AD có mức Acetylcholine cao trong da, Ä‘iá»u đó giải thÃch má»™t phần ảnh hưởng cá»§a yếu tố xúc động trong bệnh AD.Â
- Có sá»± tăng cao hoạt tÃnh cá»§a Nucleotid- Phosphodiesterase là m thuá»· phân nhanh chóng chất Nucleotid vòng, háºu quả là cAMP bị giảm sút nên tác dụng ức chế sản xuất histamin bị kém tác dụng, trong khi đó cGMP tăng cưá»ng, dẫn đến histamin được sản xuất quá mức ở bệnh nhân AIDS.Â
- Tiến triển mạn tÃnh- các đợt vượng bệnh xen kẽ thá»i kỳ thuyên giảm, có khi chuyển thà nh hen hoặc sốt mùa cá» khô.Â
- Các yếu tố là m trầm trá»ng bệnh là do dị nguyên hay do thức ăn, xúc động căng thẳng thần kinh, rối loạn kinh nguyệt, bệnh lý tuyến giáp, nhiá»…m tụ cầu đặc biệt là tụ cầu và ng (Staphylococcus aureus), cần chú ý má»™t số chất len dạ là m tăng bệnh.Â
* Là má»™t bệnh kinh diá»…n hay tái phát, các thương tổn lâm sà ng chá»§ yếu là :Â
+ Viêm da: dát đỠkèm sẩn mụn nước.Â
+ Hằn cổ trâu.Â
+ Khô da, xây xước, nhiá»…m trùng thứ phát.Â
Bệnh hay gặp ở tuổi ấu thÆ¡ từ 2 tháng đến 2 tuổi, ở trẻ em, thanh thiếu niên và cả ở ngưá»i lá»›n.Â
Dưới 7 tuổi chiếm 80- 90%, khoảng 10 % bệnh kéo dà i đến tuổi trưởng thà nh.Â
Các biểu hiện lâm sà ng theo lứa tuổi:Â
Eczema thể địa tuổi sơ sinh và nhũ nhi, ấu thơ. (< 2 tuổi ) (chà m sữa) (infantile Atopic dermatitis) (infancy) gặp ở trẻ từ 2 tuần đến 2 tuổi.
Thưá»ng gặp ở trẻ bụ bẫm 2-3 tháng tuổi, ban đầu ở má, trán (hình móng ngá»±a), quanh miệng, đầu, sau có thể bị ở cổ, mặt duá»—i, thân mình, bẹn. Tổn thương là dát Ä‘á», có nhiá»u mụn nước trên bá» mặt, trợt, chảy dịch mạnh, nhiá»…m khuẩn thứ phát có má»§, vẩy tiết.Có thể kèm iả lá»ng, viêm tai giữa. Äây là dạng thông thưá»ng nhất cá»§a bệnh Eczema ở trẻ em. Bắt đầu xuất hiện sá»›m ở trẻ bụ bẫm, từ 3-6 tháng tuổi và thưá»ng được gá»i là “lác sữaâ€, hiếm khi khởi phát trước 2 tháng tuổi. Biểu hiện đầu tiên lên mặt, nhất là trên má và trán chừa lại vùng quanh miệng và mắt. Thương tổn thưá»ng là mụn nước má»™t bên má sau lan hai má và lan trà n thà nh hình móng ngá»±a, cuối cùng lan rá»™ng ra các phần khác cá»§a cÆ¡ thể. Bệnh bắt đầu bằng hồng ban, da nhám và tiến triển đến sẩn hóa, mụn nước hóa, rỉ nước, vảy tiết và vảy mịn. Ranh giá»›i thương tổn không rõ, đối xứng và có khuynh hướng nhiá»…m khuẩn thứ cấp. Trẻ bị kÃch thÃch và bứt rứt dữ dá»™i. Bú sữa bò, ăn trứng và uống nước chanh có thể là yếu tố thúc giục và là m nặng thêm bệnh. Việc má»c răng có thể bị ảnh hưởng. Tiến triển cá»§a bệnh thưá»ng là kịch phát đến 2 tuổi có thể khá»i hẳn và cÅ©ng có thể tiến triển sang dạng chà m thể tạng dạng trẻ em.Biến chứng : Bá»™i nhiá»…m da, bệnh ná»™i tạng (viêm tháºn, phổi) chết trong tình trạng trụy tim mạch do nhiá»…m trùng.
Eczema thể địa trẻ em (child type atopic dermatitis): trẻ em (childhood) hoặc thanh thiếu niên (Adolescent) 2-3 tuổi đến 12- 20 tuổi.
Là các đám mảng lichen hoá (hằn cổ trâu) dạng đĩa lúc đâu ở các mặt duá»—i, đầu gối, cùi tay, sau lan đến các nếp gấp, ngoà i ra có thể sẩn ngứa, da khô, hằn cổ trâu. Trong suốt thá»i trẻ em, bệnh Eczema trở nên khô hÆ¡n, da dầy hÆ¡n, các tổn thương ngứa dữ dá»™i, các mảng sẩn và liken hóa, hồng ban, trợt da và vảy tiết, nhiá»u ở nếp khuá»·u và nhượng chân. Nhiá»…m khuẩn thứ cấp là thưá»ng xuyên, giá»›i hạn thương tổn không rõ. Tiến triển tá»± nhiên cá»§a bệnh thưá»ng sẽ cải thiện, thá»i Ä‘iểm tái phát lại là tuổi lên hai, lên bảy và lúc dáºy thì.Bệnh nà y sẽ nặng nhất và lan rá»™ng nhất trong suốt thá»i gian 3 tháng cuối cá»§a tuổi đầu tiên, khoảng 4 đến 7 tuổi hiện tượng sạch tổn thương hoà n toà n được thấy trong 75% các trưá»ng hợp, trong khi đó 25% các trưá»ng hợp còn lại có biểu hiện bệnh trong suốt thá»i gian dáºy thì.Các dấu hiệu phụ cá»§a bệnh Eczema: Da mặt thưá»ng tái, thưá»ng có hai quầng thâm ở mắt, viêm kẽ tai tái Ä‘i tái lại, nếp đôi dưới mắt.Có khi kèm đục thuá»· tinh thể, viêm kết mạc.Â
Eczema thể địa ngưá»i trưởng thà nh (Adult type atopic dermatitis): ở ngưá»i lá»›n (Adult) chá»§ yếu là hằn cổ trâu, vị trà đặc biệt là các nếp kẽ lá»›n và bà n tay, ở nữ giá»›i có thể có viêm núm vú, viêm môi. Äây là má»™t bệnh tái phát mạn tÃnh trên những bệnh nhân bị chà m thể tạng hoặc bị suyển từ nhá». Bệnh nà y thưá»ng lan khắp ngưá»i giá»›i hạn không rõ vá»›i các vị trà ưa thÃch ở mặt (trán, mà mắt), mặt trước cổ, hố khuá»·u tay, nhượng chân, cổ tay, lưng bà n tay, bà n chân. Có thể xuất hiện trên và quanh núm vú nhất là phụ nữ má»›i lá»›n. Tổn thương da có xu hướng ở những mặt duá»—i hÆ¡n là ở mặt gấp.Äặc Ä‘iểm lâm sà ng là các mảng sẩn và liken hóa, ngứa dữ dá»™i, tróc vảy, trợt da. Những đợt vượng bệnh thưá»ng liên quan đến những sang chấn vá» tinh thần. Chà m thể tạng rất hiếm ở những ngưá»i lá»›n tuổi hÆ¡n và dưá»ng như là nh ngẫu nhiên ở các bệnh nhân 40 đến 50 tuổi.Các biến chứng thưá»ng gặp : viêm da má»§ do tụ cầu và liên cầu khuẩn có thể phối hợp vá»›i to hạch vùng, sốt, và tăng bạch cầu. Tụ cầu đỠlà tác nhân gây bệnh quan trá»ng. Nhiá»…m khuẩn do siêu vi khuẩn mụn giá»™p có thể gây ra phát ban dạng thá»§y Ä‘áºu cá»§ kaposi. Äục thá»§y tinh thể, da vảy cá thông thưá»ng, chà m đỠda toà n thân (viêm da tróc vảy toà n thân là má»™t biến chứng hiếm gặp nhưng rất nghiêm trá»ng, được ước lượng Ãt hÆ¡n 1% số ca), biến chứng nà y có thể liên hệ vá»›i siêu vi khẩn lan rá»™ng, các phản ứng kÃch thÃch tiếp xúc toà n thân hoặc rút lui đột ngá»™t thuốc corticosteroids có độ mạnh cao dùng toà n thân hay tại chá»— đã kiểm soát được chà m thể tạng trầm trá»ng.Xen lẫn vá»›i các triệu chứng lâm sà ng có thể có biểu hiện dị ứng khác như : hen suyển, mà y Ä‘ay.
Tiến triển mạn tÃnh, có khi chuyển thà nh hen hoặc sốt mùa cá» khô.Â
Äiá»u trị eczema thể địa cần chú ý má»™t số Ä‘iểm sau:Â
- Tránh các chất gây kÃch ứng da.Â
- Giữ nước cho da dùng cream, mỡ là m ẩm da (Lacticare...) trong các đợt bệnh ổn định.Â
- Tắm nước hÆ¡i ấm nhưng không nóng, hạn chế xà phòng.Â
- Bôi mỡ glucocorticoids.Â
- Kháng sinh chống tụ cầu và ng khi có bá»™i nhiá»…m nên dùng erythromycine.Â
- Kháng histamin tổng hợp.Â
- Corticoids đưá»ng toà n thân (uống) nên hạn chế dùng, chỉ dùng cho giai Ä‘oạn vượng bệnh và dùng từng đợt ngắn.Â
- UVA, UVB, PUVA có hiệu quả.
3.3.3 Eczema vi khuẩn.Â
- Do dị ứng vá»›i độc tố cá»§a vi khuẩn tụ cầu, liên cầu hoặc độc tố cá»§a nấm Trichophyton, epidermophyton.Â
- Thưá»ng xuất hiện trên các vết xây xát da nhiá»…m khuẩn, vết côn trùng đốt, vết bá»ng, lá»— rò, vết mổ...Â
- Vị trà thưá»ng ở cẳng chan má»™t bên hoặc hai bên có khi quanh vết mổ, quanh lá»— dò, hay quanh tai sau viêm tai giữa chảy má»§. Nguyên nhân thưá»ng do sá»± kÃch thÃch từ kháng nguyên cá»§a nấm, vi trùng, sang chấn.-Äặc Ä‘iểm chung : thương tổn không đối xứng, giá»›i hạn rõ, ngoà i mụn nước còn có sá»± liên quan đến các ổ nhiá»…m trùng ká» cáºn như : chốc, nhá»t, hăm kẽ, lẹo, chốc mép, viêm quanh móng, nốt đỉa cắn, vết mổ bẩn, các ổ nhiá»…m trùng da. Hoặc các nhiá»…m khuẩn ná»™i tạng như : viêm tai xương chá»§m, viêm xoang, viêm dạ dà y, viêm đại trà ng, viêm phần phụ, viêm tá» cung, viêm tháºn... (nếu được Ä‘iá»u trị và loại trừ ổ nhiá»…m khuẩn thì thấy bệnh sẽ giảm hoặc khá»i).- Äám tổn thương chợt, chảy dịch, có má»§ dịch, vẩy tiết, giá»›i hạn tương đối rõ.Â
- Quanh đám tổn thương có thể có má»™t số mụn má»§, nhá»t " kiểu vệ tinh ".Â
- Có trưá»ng hợp ngoà i đám tổn thương chÃnh ở mặt, thân mình, các chi có các đám đỠnhá», bá» mặt lẩn mẩn sẩn, mụn nước và ngứa gá»i là " ban dị ứng thứ phát xa".Â
3.3.4. Eczema thể đồng tiá»n (Nummular eczema):Â
Có đặc Ä‘iểm là có các đám tổn thương hình tròn, oval như đồng xu (coinlike), ban đầu là đám đỠtiết dịch, có mụn nước, sẩn, hÆ¡i ná», sau có vẩy tiết, vảy da, lichen hoá giá»›i hạn rõ, thưá»ng khu trú ở thân mình, mặt duá»—i cá»§a chi, trước xương chầy, mu bà n tay.Â
Thưá»ng gặp ở đà n ông tuổi trung niên, nhất là mùa thu đông.Â
Có ý kiến cho rằng eczema thể đồng tiá»n là má»™t thể đặc biệt cá»§a eczema vi khuẩn, là ban dị ứng vá»›i ổ nhiá»…m khuẩn khu trú bên trong cÆ¡ thể. Hiện nay eczema thể đồng tiá»n là má»™t phân thể cá»§a eczema thể địa (Atopic eczema) nhưng IgE bình thưá»ng, tuy nhiên vấn đỠnà y còn tranh luáºn.Â
Mô bệnh há»c có tăng gai, xốp bà o.Â
Äiá»u trị corticoids, có khi tiêm cortiocid dưới tổn thương, có thể bôi Coaltar.Â
Kháng sinh toà n thân.Â
PUVA khá hiệu quả.Â
3.3.5. Eczema da dầu, viêm da da dầu( da mỡ) (Seborrheic dermatitis) là bệnh da mạn tÃnh thưá»ng gặp có đặc tÃnh là đỠda và vẩy, vẩy mỡ ở vùng tuyến bã hoạt động mạnh như mặt, đầu và các nếp gấp. Thưá»ng gặp phần lá»›n ở ngưá»i 20 - 50 tuổi, có thể gặp ở trẻ em (những tháng đầu), tuổi ấu thÆ¡, niên thiếu. Nam thưá»ng bị nhiá»u hÆ¡n. Có thể địa di truyá»n " thể địa da dầu ".Â
Vị trà thưá»ng gặp nhất là đầu, ở mặt thưá»ng bị ở lông mà y, quanh mắt, giữa mÅ©i, nếp mÅ©i má. sau tai, có khi ở thân mình nhất là da vùng ức, liên bả, các nếp nách, bẹn dưới vú, sinh dục. Tổn thương là đám mảng Ä‘á», trên có vẩy, vẩy mỡ có khi có sẩn trên bá» mặt, giá»›i hạn tương đối rõ, khô, nhưng vi thể có hiện tượng xốp bà o.Â
Mô bệnh há»c da có á sừng, tăng gai, xốp bà o, chân bì viêm không đặc hiệu. Là má»™t dạng thông thưá»ng cá»§a eczema vốn có khuynh hướng xảy ra ở những ngưá»i có da nhá»n và các vùng có hoạt động tiết bã ở mức tối Ä‘a như : ở da đầu, sau tai, phần tai ngoà i, mặt, thân mình có ở vùng xương ức và giữa hai xương bả vai, có thể ở vùng bẹn, nách và dưới vú.Xuất độ ở bất kỳ lứa tuổi nà o cÅ©ng có thể mắc bệnh (đỉnh cao ở tuổi 18 -40) và ở trẻ con. Ở trẻ dưới 1 tuổi xuất hiện dưới dạng “cứt trâuâ€. Bệnh thưá»ng gặp trên nam giá»›i hÆ¡n nữa và gây bệnh khoảng 2-5% dân số. Chó, ngá»±a, bò cÅ©ng có thể bị. Chà m da mỡ thưá»ng xấu Ä‘i và o mùa đông ở các xứ lạnh.Äặc Ä‘iểm lâm sà ng :- Eczema da mỡ ở trẻ con :Xuất hiện lúc trẻ còn rất nhá», thưá»ng khởi phát 6 -8 tuần tuổi. Äầu tiên trên đầu như má»™t phát ban vẩy mà u và ng dà y (“cứt trâu†hay “vẩy nôiâ€). Sau đó ở vùng sau tai, cổ, nách, háng, vùng quấn tã, mặt và thân mình. Phát ban thưá»ng xuất hiện trước 3 tháng tuổi và có dá»± háºu rất tốt. Phát ban mà u Ä‘á», có vảy mịn không ngứa, hoặc có rất nhẹ, tá»± giá»›i hạn, ổn định trong vòng tháng và đáp ứng nhanh vá»›i Ä‘iá»u trị, hiếm khi tái phát.-Eczema da mỡ ở ngưá»i lá»›n.Bệnh khởi phát ở ngưá»i lá»›n từ từ và thưá»ng ở những ngưá»i da nhá»n, có hiện tượng tăng tiết bã và gà u, hình ảnh kinh Ä‘iển Ä‘iển hình là vảy mịn nhá»n mà u trắng, ngả và ng trải rá»™ng trên da đầu có ngứa Ãt nhiá»u, hồng ban nhẹ có kèm theo rụng tóc chút Ãt.Eczema da mỡ có khuynh hướng trải rá»™ng ra khá»i mà tóc đến mặt tạo “Vòng hoa tiết bãâ€, có thể đến nếp sau tai. Thương tổn Ä‘iển hình là các sẩn có vảy mịn. Các đưá»ng nứt có thể phát triển trên các hõm giữa tai và da đầu. Khi mặt bị tổn thương viêm mà mắt là thông thưá»ng, có phát triển tróc vảy trên hồng ban ở mà mắt, nếp mÅ©i môi và vùng râu, các tổn thương có khuynh hướng phát triển từ các nang lông, nách, bẹn, nếp dưới vú, vùng có lông cá»§a ngá»±c và lưng. Viêm tai ngoà i mạn tÃnh là biểu hiện duy nhất cá»§a viêm da tiết bã.Ở ngưá»i lá»›n eczema da mỡ có thể liên tiếp kéo dà i nhiá»u năm, vá»›i nhiá»u giai Ä‘oạn lui bệnh trong những mùa ấm áp. Nhiá»…m nấm men hoặc vi khuẩn có thể xẩy ra, nhất là tại các vùng kẽ.Cần chẩn Ä‘oán phân biệt vá»›i vẩy nến, chốc, nấm da đầu, nấm mặt, nấm thân, lupus Ä‘á».Â
Äiá»u trị: mỡ corticoids bôi có hiệu lá»±c nhưng cần chú ý bôi ở mặt có thể gây teo da, giãn mạch, ở vùng mặt và trẻ em chá»n loại corticoid bôi ngoà i da loại nhẹ.Â
Chiếu UVÂ
- Äầu có thể dùng loại Shampoos có lưu huỳnh và coaltar hoặc dung dịch cortioids.Â
Shampoo ketoconazole 2% hoặc dạng cream (vì trong bệnh sinh ngưá»i ta thấy có vai trò cá»§a Pityrosporum ovale)Â
- Nếp kẽ dùng dung dịch castellani.
3.3.6. Tổ đỉa : eczema dạng tổ đỉa là má»™t viêm da dạng chà m mạn tÃnh, tái phát, trong đó các mụn nước ở sâu, ngứa, xuất hiện ở lòng bà n tay, các ngón tay và lòng bà n chân.Nguyên nhân đặc hiệu chưa tìm ra. Khoảng má»™t ná»a bệnh nhân có ná»n tảng là thể tạng dị ứng. Tổ đỉa có thể là phản ứng cá»§a nhiá»u yếu tố, như ổ nhiá»…m khuẩn (viêm hạch hạnh nhân mạn tÃnh, viêm phế quản mạn tÃnh...), cÆ¡ địa dị ứng, sang chấn tình cảm, nhiá»…m nấm, các dị ứng nhưng hệ thống và các chất kÃch thÃch hay chất dị ứng từ bên ngoà i. Các dị ứng nguyên như : nickel, cobalt, phấn hoa, phomát, bia, rượu vang trắng, gia vị, penicilline và neomycin. Bệnh nà y thưá»ng thấy ở xứ nóng.Tổ đỉa thưá»ng gây bệnh ở đà n ông và phụ nữ trên 40 tuổi và chiếm trên 20% các bệnh chà m ở bà n tay. Ngoà i mụn nước, bá»ng nước nằm sâu trong lòng bà n tay, chân, nếu có nhiá»…m khuẩn thứ cấp xuất hiện, Ä‘au là triệu chứng chá»§ quan chiếm ưu thế. Mặc dù không biết nguyên nhân trong hầu hết các trưá»ng hợp, má»™t nguyên nhân đầu tiên như là nấm hay dị ứng tiếp xúc. Luôn luôn phải tiến hà nh tìm kiếm xét nghiệm nấm ngay ban đầu để loại trừ nấm lòng bà n tay, nấm lòng bà n chân.
4. Chẩn đoán
4.1. Chẩn đoán xác định :
Thưá»ng dá»… chẩn Ä‘oán xác định nhá» :
- Thương tổn cơ bản là mụn nước.
- Mụn nước táºp trung từng đám, trên ná»n da đỠvà phù ná».
- Rất ngứa.
- Bệnh dai dẳng và hay tái phát.
4.2. Chẩn đoán phân biệt :
Giai đoạn bệnh có mụn nước :
- Mụn nước trong hắc là o (nấm da) : Các mụn nước sắp xếp ở bá» thương tổn, có xu hướng là nh ở giữa, da nhạt mà u hay sáºm mà u, ngứa khi tăng tiết mồ hôi, ra nắng, xét nghiệm nấm, (dương tÃnh).
- Ghẻ : mụn nước khu trú ở kẽ ngón tay, chân, mông, bệnh có tÃnh chất dịch tể, ngứa nhiá»u vá» ban đêm, có thể phát hiện được ký sinh trùng gây bệnh.- Rôm : Xuất hiện mụn nước ở vùng da hở, nhanh chóng hóa má»§, các thương tổn tăng khi trá»i nóng và lặn khi mát trá»i.
- Chốc hạt kê : Giống các thương tổn chà m bá»™i nhiá»…m, nhưng khác ở chá»— có vẩy tiết mà u nâu như máºt ong, cấy dịch mụn nước có vi khuẩn gây bệnh.
Giai đoạn khô và bong vảy :
- Vảy nến.
- Vảy phấn hồng
- à sừng dạng vảy nến.
Trong chẩn Ä‘oán bệnh chà m vấn đỠđiá»u tra vá» cÆ¡ địa, tiá»n sá» cá nhân, gia đình, tìm nguyên nhân là vấn đỠthen chốt.Là m thá» nghiệm trên da : Ãp phản ứng nguyên trên da là nh, băng kÃn sau 48 giá» Ä‘á»c kết quả : nếu có ngứa, nổi mụn nước kết quả dương tÃnh.
5. Äiá»u trị:
5.1. Nguyên tắc :
- TÃch cá»±c tìm phản ứng nguyên để tránh.
- Kết hợp dùng thuốc uống với thuốc bôi ngoà i da.
- Chú ý chế độ ăn : Ä‚n thức ăn lá»ng nhẹ, kiêng muối trong đợt cấp, tránh dùng rượu chè, cà phê, thuốc lá, tôm cua, đồ há»™p, thức ăn sống.
- Nghỉ ngÆ¡i tuyệt đối trong đợt cấp, là m những việc thÃch hợp.
- Tránh dùng các loại thuốc mạnh, trước khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng cá»§a bệnh nhân.
- Giải thÃch cho bệnh nhân không cá», gãi, sát xà phòng, chÃch lể, hoặc bôi đắp lung tung.
5.2. Thuốc bôi:
- Giai Ä‘oạn cấp : Tẩm liệu tại chá»— bằng nước muối sinh lý, thuốc tÃm 1% Jarish, nước ép hoa quả (dưa gang, bà đao, rau má, lá khế) sau đó ta dùng má»™t trong các loại dung dịch mà u để chống nhiá»…m khuẩn và giảm xuất tiết : Eosin, Milian, Nitrat bạc 0,25% -2%. Äối vá»›i eczema cấp tÃnh chảy nước, loét trợt, dùng các thuốc dịu da, sát khuẩn, chống ngứa, ráo nước như đắp gạc dung dịch thuốc tÃm pha loãng 1/ 4000, nước muối sinh lý 9 %, Rivanol 1 %o, kết hợp hồ nước
- Giai đoạn bán cấp : Dùng dạng kem như kem Corticoide, kem kháng sinh, hồ Brocq, dầu kẽm. kẽm cream, mỡ corticoid + kháng sinh (cream Synalar, neomycin, cream celestoderm -neomycin....)..
- Giai Ä‘oạn mạn : mỡ corticoide, mỡ salycylé, hắc Ãn, ichtyol Goudron, coaltar, mỡ corticoids hoặc mỡ corticoid+ a. salicylic
5.3. Toà n thân :
Chung- Vá»›i eczema Ä‘ang trong giai Ä‘oạn cấp tÃnh cần nghỉ ngÆ¡i, hạn chế chất kÃch thÃch (cà phê, ruợu...)Â
- Tránh tiếp xúc vá»›i dị ứng nguyên nếu phát hiện được.Â
- Tránh cà o gãi chà xát, tránh xà phòng.Â
- Nếu có nhiá»…m khuẩn rõ (sốt, bạch cầu tăng cao, tồn thương sưng tấy Ä‘au, nồi hạch, có má»§ vẩy tiết) cho dùng kháng sinh uống 1 đợt 7 - 10 ngà yÂ
- Cho thuốc giải cảm, chống ngứa, chống dị ứng: kháng histamin tổng hợp.Â
Eczema Ä‘ang vượng lan rá»™ng, có ban dị ứng thứ phát có thể chỉ định corticoids uống má»™t đợt nếu không có chống chỉ địnhÂ
Khi háºu liệu pháp : Nghỉ ở vùng có nước suối khoáng hoặc ven biển.Corticoit có tác dụng nhanh nhưng dá»… tái phát trở lại : nên chỉ dùng thuốc ở giai Ä‘oạn bán cấp và không nên kéo dà i, dùng trong đợt : Viêm da tiếp xúc cấp Ä‘iá»u trị ngắn ngà y.Giai Ä‘oạn cấp nên dùng kháng sinh để phòng bá»™i nhiá»…m.
6. Phòng bệnh.Các biện pháp phòng bệnh cấp (0,1,2,3)
6.1. Phòng bệnh cấp 0 : là biện pháp nhằm loại trừ yếu tố nguy cÆ¡ hoặc không cho yếu tố nguy cÆ¡ xuất hiện, bao gồm các biện pháp tổ chức xã há»™i. Như tổ chức khám và phát hiện bệnh, phát hiện nguyên nhân bệnh để ngăn chặn sá»± xuất hiện cá»§a bệnh. Giải quyết vấn đỠmôi trưá»ng, như các bệnh nghá» nghiệp, chất xúc tác liên quan đến cÆ¡ địa cá»§a những ngưá»i có cÆ¡ địa dị ứng.
6.2. Phòng bệnh cấp 1 : là áp dụng các biện pháp phòng bệnh cho ngưá»i khá»e khá»i mắc bệnh, phòng bệnh tÃch cá»±c cho bệnh nhân khi chưa bị bệnh : phải có má»™t cÆ¡ thể khá»e mạnh, dinh dưỡng tốt, kiêng những thức ăn đồ dùng kÃch thÃch : rượu chè, cà phê, thuốc lá, thức ăn sống. Không tiếp xúc vá»›i những chất dể gây dị ứng.
6.3. Phòng bệnh cấp 2 : Tăng cưá»ng phát hiện bệnh và giải quyết sá»›m các bệnh táºt, Ä‘iá»u trị bệnh đúng và có hiệu quả, hạn chế chuyển sang thể nặng, tà n phế. Thăm khám há»i kỹ vá» tiá»n sá» bệnh để tìm nguyên nhân, Ä‘iá»u trị nguyên nhân là vấn đỠlý tưởng cá»§a bệnh chà m, chẩn Ä‘oán đúng cÅ©ng là má»™t phương pháp Ä‘iá»u trị tÃch cá»±c và điá»u trị đúng theo từng giai Ä‘oạn cá»§a bệnh. Tránh dùng các loại thuốc nặng, trước khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng da cá»§a bệnh nhân. Giải thÃch cho bệnh nhân hiểu và hướng dẫn bệnh nhân phối hợp vá»›i thầy thuốc, phòng bệnh tÃch cá»±c ngay cả khi Ä‘ang Ä‘iá»u trị, Ä‘iá»u trị tốt cÅ©ng là má»™t biện pháp phòng bệnh, giải thÃch cho bệnh nhân chế độ nghỉ ngÆ¡i ăn uống, những Ä‘iá»u cần tránh khi Ä‘ang bị bệnh và ngay cả khi là nh bệnh.
6.4. Phòng bệnh cấp 3 : Là việc áp dụng các biện pháp là m giảm và hạn chế tà n phế và phục hồi chức năng
Â