Bệnh vảy cá
- Chi tiết
- Chuyên mục: Bệnh da do miễn dịch, di truyền
- Được đăng ngày 22 Tháng ba 2013
- Viết bởi Super User
- Lượt xem: 12442
Bệnh vảy cá (Ichyo- Ichthyosis vulgaris)
Bệnh da vảy cá (Ichthyosis vulgaris) là một bệnh lý của da biểu hiện bằng da khô như vảy cá, đặc biệt ở tay và cẳng chân. Bệnh vảy cá là bệnh dị dạng của da, có tính chất gia đình, di truyền, xuất hiện sớm trong những tháng đầu hoặc năm đầu sau đẻ hoặc khi được 2-3 tuổi, bệnh cũng có khi xuất hiện ở tuổi trưởng thành và tồn tại suốt đời.
Bệnh da vảy cá có thể có tính di truyền, hoặc hình thành do hậu quả tiếp xúc với một số tác nhân nào đó (mắc phải). Týp di truyền, còn gọi là bệnh da vảy cá bẩm sinh, xuầt hiện lần đầu tiên khi bệnh nhân còn rất trẻ và chiếm khoảng 95% các trường hợp da vảy cá (ichthyosis vulgaris). Týp mắc phải thường hình thành ở tuổi trưởng thành và là hậu quả của một bệnh nội khoa hoặc do dùng một số thuốc men.
Về mùa đông, da bị khô, bong vảy trắng và nứt thành đường trên tay, ống chân... Đó là biểu hiện của bệnh da cá, hay còn gọi là da mốc, da rắn. Cần hạn chế tình trạng khô, căng da bằng các thuốc kem dịu da, bạt sừng, kết hợp uống vitamin A, C, D, E từng đợt.
Da vảy cá (Ichthyosis vulgaris) gặp ở mọi chủng tộc và ở cả hai phái. Ichthyosis vulgaris di truyền gặp khá thường xuyên. Tỉ lệ khoảng 1 trên 250 trẻ em có thể bị ichthyosis vulgaris di truyền. Ngược lại, ichthyosis vulgaris mắc phải khá hiếm gặp và hầu như chỉ thấy ở người lớn.
Đối với bệnh da vảy cá di truyền, thường thì ít nhất một trong hai người thân sinh ra bệnh nhân cũng bị da khô có vảy lúc còn bé. Bệnh di truyền theo gen trội (autosomal dominant), nghĩa là mỗi trẻ từ cha mẹ bị bệnh có 50% nguy cơ bị ichthyosis vulgaris.
* Một số biểu hiện bệnh: Biểu hiện lâm sàng của căn bệnh di truyền này là da khô, có vảy, nứt nẻ. Ở mức độ nhẹ, trên da chân xuất hiện những vảy nhỏ trông như bột, dính chặt. Nếu bệnh nặng hơn, ở mặt dưới tứ chi và thân (nhất là lưng) sẽ có những vảy đa giác đường kính 0,5-1 cm, màu nâu, vàng nhẹ hoặc trắng đục, dính chặt, bờ hơi tróc khỏi mặt da. Vảy cá có thể kèm theo các biểu hiện của dị ứng như chàm, mề đay, suyễn. Bệnh thường giảm bớt khi nắng ấm.
- Nếu nhẹ, da khô ráp, róc vảy mỏng (da mốc), nhất là về mùa đông.
- Nếu nặng thì toàn thân da khô ráp, nổi vảy hình tròn hoặc hình trám, giữa các khe ngang dọc như da rắn, màu nâu xám.
- Triệu chứng rõ nhất là ở vùng da dày như lưng, mông, mặt ngoài các chi. Vùng da mỏng như nách, bẹn, khuỷu tay chân, cổ mặt... thường không bị.
- Chức năng tiết mồ hôi và chất nhờn trên da giảm rõ rệt so với người bình thường.
- Những hôm trời lạnh, da mặt, rìa lòng bàn tay chân thường bị nẻ. Một số vùng do gãi, chà xát mạnh dễ bị xây xước, nhiễm khuẩn thứ phát, nổi mụn nhọt, chốc lở, do sức đề kháng của da vốn đã suy giảm.
Hiện nay, bệnh được chia làm 2 loại: vảy cá thực sự và các trạng thái vảy cá bẩm sinh.
- Các vị trí thường bị tổn thương nhất do ichthyosis vulgaris gồm:
+ Mặt trước cẳng chân (mặt duỗi)
+ Mặt sau tay (mặt duỗi)
+ Da đầu
+ Lưng
+ Trán và má, đặc biệt ở trẻ nhỏ
- Các vị trí trên cơ thể sau đây thường ít bị tổn thương hơn:
+ Mặt
+ Phía trước cổ
+ Bụng
+ Các nếp xếp ở trước cẳng tay (mặt gấp của cẳng tay)
+ Nếp xếp sau gối (mặt gấp của cẳng chân)
*Các vảy trong bệnh ichthyosis vulgaris có kích thước từ 1–10 mm và có màu sắc từ trắng đến xám hoặc nâu. Vảy sẽ đậm hơn ở những người có da sậm màu. Chân thường bị nhiều hơn tay. Các rãnh ở lòng bàn tay và lòng bàn chân thường hằn rõ và nứt khi thời tiết lạnh. Tuy nhiên bệnh sẽ bớt khi khí hậu ấm và ẩm hơn.
*Da vảy cá di truyền (hereditary ichthyosis) và mắc phải (acquired ichthyosis) giống nhau về hình thức và đều gây ngứa. Tuy nhiên, dạng mắc phải xảy ra ở những bệnh nhân có những bệnh lý về nội khoa, bao gồm:
+ Dinh dưỡng kém
+ Nhiễm trùng, như bệnh phong (Hansen) hoặc HIV/AIDS
+ Bệnh nội tiết, như bệnh của tuyến giáp hoặc tuyến cận giáp
+ Bệnh sarcoid (sarcoidosis)
+ Ung thư, như lymphoma hoặc đa u tủy (multiple myeloma)
+ Dùng một số thuốc, như nicotinic acid, cimetidine, và clofazimine
Vảy cá thực sự:
Trường hợp bệnh nhẹ, người bệnh chỉ có biểu hiện khô da. Nếu bệnh nặng, da lòng bàn tay, bàn chân người bệnh khô, các đường gấp chỉ nổi rõ. Da mặt ít bị hơn, chỉ hơi khô, da đầu giống như vảy phấn. Vị trí tổn thương hay gặp nhất là ở mặt ngoài chân và tay, thường bị đối xứng cả hai bên. Tổn thương là vảy dày, da khô và thô ráp, vảy khô và dính, màu trắng bạc hoặc màu nâu, da không đỏ, không chảy nước, lớp thượng bì nứt ra thành vảy giống như vảy cá. Các vị trí như nách, bẹn, kẽ tay, kẽ chân... không bị tổn thương. Móng tay, móng chân thì bình thường nhưng cũng có khi khô, dễ gãy, lông ít, tóc khô và thưa. Người bệnh có thể bị mắc một số bệnh ngoài da khác do sức chống đỡ của da kém. Bệnh kéo dài suốt đời, bệnh nặng lúc bé và tuổi già, giảm đi ở tuổi dậy thì. Mùa nóng bệnh đỡ hơn, có khi ra nắng bệnh lại giảm bớt.
Các trạng thái vảy cá bẩm sinh:
Bệnh này xuất hiện ngay sau đẻ, thể nặng (u sừng ác tính) thường dẫn đến tử vong, thể nhẹ giống như vảy cá thực sự.
U sừng ác tính: Bệnh này ít gặp, đứa trẻ bị bệnh thường đẻ thiếu tháng, trẻ không sống được. Lớp da dày làm cơ thể không cử động được, chân tay phù nề, mặt sưng to, mi mắt lộn ngược, mắt chỉ thấy khối con ngươi, môi nứt nẻ. Toàn bộ da dày, cứng, bên trên có một lớp vảy da khô, trên da là những vết nứt sâu, kèm theo các dị dạng khác. Đứa trẻ chết rất nhanh.
Đỏ da dạng vảy cá bẩm sinh: Xuất hiện ngay từ khi đẻ, tổn thương ở các kẽ và lòng bàn tay, bàn chân, có thể gặp ở cả nách, bẹn. Da đỏ sẫm toàn thân hoặc đỏ da kín đáo. Da dày làm co kéo, biến dạng, vảy lớn, có khi cả đám xùi ở lưng, rốn... Da cứng làm cho cử động khó khăn. Bệnh có thể kéo dài đến lớn, một số bị tử vong ngay từ bé. Bệnh có thể giảm hoặc nặng lên nhưng không khỏi hoàn toàn.
Điều trị: đây chỉ là bệnh da lành tính, không ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân.
Phương pháp điều trị:
- Hiện nay, chỉ có thể hạn chế phần nào trạng thái khô, căng da, róc vẩy bằng các thuốc kem dịu da, bạt sừng, và kết hợp uống vitamin A, C, D, E từng đợt trong mùa đông.
- Tránh chà xát, kỳ cọ mạnh lên vùng da bệnh khi tắm.
- Mùa đông cũng chỉ nên dùng nước ấm vừa phải.
- Không nên lạm dụng xà phòng vì càng tẩy hết lớp nhờn trên da vàng làm da thêm khô, căng dễ nứt nẻ, giảm sức đề kháng.
- Tăng cường ăn rau, quả tươi như giá đỗ, cà chua, bắp cải, rau ngót, cam bưởi, đu đủ… để bổ sung nguồn vitamin cần thiết cho da.
Chủ yếu là điều trị triệu chứng bằng cách bôi và tắm bằng các thuốc làm mềm da, dùng các loại vitamin theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa da liễu.
- Để điều trị bệnh da khô vảy cá, thầy thuốc có thể chỉ định dùng các loại kem hoặc thuốc nước bôi ngoài da chứa các chất sau:
+ Alpha hoặc beta-hydroxy acids (glycolic acid, lactic acid, salicylic acid)
+ urea ở nồng độ kê toa
+ Thuốc retinoid như tretinoin hoặc tazarotene
+ Nồng độ cao propylene glycol
- Đối với các trường hợp ichthyosis vulgaris nặng, có thể cần phải dùng thêm thuốc uống như sau:
+ Isotretinoin, một loại thuốc mạnh có nhiều tác dụng phụ tiềm tàng, thường được dùng để điều trị mụn trứng cá nặng và gây sẹo.
- Khả năng hồi phục (tiên lượng) đối với trẻ bị ichthyosis vulgaris rất cao, đa số các trường hợp đều cải thiện sau tuổi dậy thì.
- Khi nghi ngờ có bệnh ichthyosis vulgaris mắc phải ở người lớn, thầy thuốc cần nghiên cứu tầm soát các bệnh lý nội khoa tiềm ẩn hoặc truy tìm các loại thuốc men đã gây khởi phát bệnh. Tiên lượng của ichthyosis vulgaris mắc phải ở người lớn tùy thuộc vào việc điều trị bệnh nội khoa nền, hoặc ngưng sử dụng các loại thuốc đã gây khởi phát bệnh.
Hướng Dẫn tự Chăm Sóc
Dạng ichthyosis vulgaris di truyền có khuynh hướng tự cải thiện sau tuổi dậy thì, trong khi dạng mắc phải chỉ bớt đi sau khi đã giải quyết xong bệnh lý nội khoa đi kèm.
Tuy nhiên, cả 2 trường hợp đều cải thiện sau khi phục hồi độ ẩm của da. Kem và các loại thuốc mỡ tạo ẩm hiệu quả hơn thuốc nước (lotion). Chúng có tác dụng tốt nhất nếu bôi ngay sau khi vừa tắm xong, lúc da còn ẩm. Các sản phẩm bán tự do dưới đây có thể hữu ích:
+Các sản phẩm chứa alpha-hydroxy acids như glycolic acid hoặc lactic acid
+Các loại kem có chứa urea
+Các loại kem có chứa cortisone bán tự do (khi bị ngứa ở những vùng tổn thương)
Tất cả vết nứt ở da đều cần được điều trị bằng các loại thuốc mỡ bôi ngoài da bán tự do có chứa kháng sinh để phòng chống nhiễm trùng.
