Phòng khám chuyên khoa da li�u - Thạc s� bác s� Hu�nh Văn Quang

Viêm da tiết bã

Viêm da tiết bã (Viêm da da da dầu)

Seborrhoeic dermatitis 

 Bài tiết chất bã (sebum): . Trên bề mặt thượng bì còn có lớp " phim mỡ " gồm chủ yếu là axít béo triglyxerit, cholesterol, chất bã, làm cho da không bị ẩm quá hoặc khô quá tạo khả năng chống đỡ với những thay đổi đột ngột về nhiệt độ; đồng thời bảo vệ da khỏi sự tấn công của vi khuẩn, nấm ; có tác giả gọi đây là " khả năng tiệt trùng tự nhiên của da". Nấm ngoài da thường mọc ở các vùng không có tuyến bã; các nấm xén tóc trẻ em thường tự nhiên khỏi ở tuổi dậy thì là lúc tăng hoạt động của tuyến bã. 

           Tuyến bã thường tập trung nhiều nhất ở mặt, lưng, ngực. Chất bã làm cho da không ngấm nước, lớp sừng mềm mại, lông tóc trơn mượt, giúp cho da chống đỡ với vi khuẩn và nấm. Thành phần chất bã gồm 2/3 là nước, còn 1/3 là a xít béo, squalen, cholesteron

Caáu taïo, phaân boá, sinh lyù cuûa heä thoáng nang loâng – tuyeán baõ:

Tuyến bã có ở hầu khắp các vùng da của cơ thể trừ lòng bàn tay, lòng bàn chân, mặt mu ngón chân và môi dưới, tuyến bã thường tập trung nhiều ở vùng mặt, ngực, lưng, phần trên cánh tay. 
          Tuyến bã chế tiết ra chất bã (Sebrum) đổ vào phần trên nang lông, bài tiết ra da có tác dụng làm da mềm mại, chống ngấm nước và có tác dụng phần nào chống vi khuẩn, nấm.

Theo Rlewg & Kligmann coù 2 loaïi nang loâng – tuyeán baõ:

+ Nang loâng daøi, tuyeán baõ coù kích thöôùc nhoû: naèm ôû raâu, da ñaàu, loâng naùch, loâng mu, nhöõng nôi naøy loâng daøi, tuyeán baõ khoâng phaùt trieån; Chaát baõ ñöôïc baøi tieát qua oáng ngaén ñeán nang loâng, coå nang loâng loài ra ngoaøi.

+ Nang loâng tô: Naèm raõi raùc treân toaøn boä da cuûa cô theå (tröø loøng baøn tay, baøn chaân khoâng coù tuyeán baõ). Loâng tô coù kích thöôùc nhoû, nhöng tuyeán baõ coù kích thöôùc lôùn. Loã nang loâng, raõnh nang loâng roäng vaø saâu. Tuyeán baõ vuøng naøy baøi tieát nhieàu chaát baõ nhôøn (CBN = sebum).

Tuyeán baõ coù ôû khaép nôi. Söï phaân boá khoâng caân ñoái, coù vuøng nhieàu vuøng ít: ÔÛ da ñaàu, maët, ngöïc, löng, vai, taàng sinh moân coù soá löôïng 700 – 1200 caùi/10cm2. Tay chaân, buïng döôùi coù khoaûng 100 caùi/10cm2. Loøng baøn tay, baøn chaân khoâng coù tuyeán baõ. CBN ñöôïc baøi tieát töø tuyeán baõ qua chieàu daøi thaân nang loâng, ñoå vaøo loã chaân loâng ôû maët da, nhôø coù CBN maø da mòn maøng

Thể địa da dầu

- Thể địa da dầu, tăng tiết chất bã (có tính chất tố bẩm di truyền, gia đình).

Testosterone, là một hóc môn có cả ở nam và nữ, tăng trong suốt giai đoạn dậy thì và kích thích những tuyến bã lớn ra, sinh nhiều chất nhờn. Chất nhờn nhiều trở nên dày dính và hình thành nút chặn lỗ chân lông. Vi khuẩn sống trong nang lông hoặc chất nhờn gây ra sưng, đỏ,mủ và đưa đến kết qủa cuối cùng là tạo ra những tổn thương đa dạng trên da

Söï taêng tieát CBN: Chòu aûnh höôûng cuûa kích toá Androgene.- Trong nhöõng tuaàn ñaàu sau sinh, treû sô sinh coù söï taêng tieát chaát baõ, lyù do Androgene töø meï truyeàn sang, cuõng coù theå do tuyeán thöôïng thaän treû bò öùc cheá trong thôøi gian mang thai vaø taêng thình lình sau sinh, gaây neân tröùng caù treû sô sinh.

- ÔÛ thôøi kyø treû em: tuyeán baõ nghæ yeân, seõ phaùt trieån töø 7 – 8 tuoåi ñeán thôøi kyø daäy thì. ÔÛ thôøi kyø 10 – 15 tuoåi söï taêng tieát CBN ôû beù gaùi nhieàu hôn beù trai. Neân beù gaùi daäy thì sôùm hôn, nhöng caøng veà sau löôïng Androgene ôû nam nhieàu hôn nöõ, vì vaäy nam bò tröùng caù thöôøng naëng hôn nöõ.  Söï tieát CBN cöïc ñaïi ôû 12 – 25 tuoåi, roài giaûm xuoáng daàn. Tuy nhieân ôû phuï nöõ tuoåi beá kinh, moät söï taêng tieát bí maät Androgene, giaûi thích tröùng caù coù theå xaûy ra ôû tuoåi hoài xuaân. Söï tieát CBN thay ñoåi theo chu kyø kinh nguyeät, thöôøng cöïc ñaïi vaøo luùc haønh kinh (do giaûm löôïng estrogene, khoâng öùc cheá ñöôïc Androgene). Söï taêng tieát CBN coøn chòu aûnh höôûng cuûa men 5-alpha reductase Testosterone Dihydrotestosterone coù  taùc duïng  vaøo tuyeán baõ, laøm taêng tieát CBN gaây neân da nhôøn.

Söï roái loaïn thaønh phaàn chaát baõ:

Chaát baõ nhôøn, ñöôïc caáu taïo bôûi 3 thaønh phaàn: Squalene 15%, Triglyceride 60%, Cires 25%: Men cuûa vi khuaån da Triglyceride Acid beùo töï do Löôïng Acide beùo töï do cuûa chaát baõ caøng cao thì nguy cô bò tröùng caù caøng lôùn, vì ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân taêng söøng hoùa coå tuyeán baõ.

Söï söøng hoaù coå tuyeán baõ:

Quaù trình söøng hoaù coå tuyeán baõ chòu taùc ñoäng cuûa 3 yeáu toá:

- Di truyeàn.

- Taêng löôïng axit beùo töï do.

- Noäi tieát toá thöôïng thaän vaø sinh duïc.

ÔÛ nang loâng bình thöôøng, teá baøo söøng seõ troùc ra vaøo loã nang loâng roài bò ñaåy ra ngoaøi. Khi bò tröùng caù, teá baøo söøng khoâng bong ra maø keát dính laïi laøm chít heïp coå nang loâng. CBN khoù hoaëc khoâng baøi tieát ra ngoaøi ñöôïc. ÔÛ vuøng coå nang loâng(pheãu nang loâng)vi khuaån P.Acne tieát ra men lipa goùp phaàn laøm taêng söøng hoaù coå tuyeán baõ, hình thaønh nhaân muïn (Comedon).

         Trong một số trường hợp bệnh lý, do di truyền hoặc rối loạn chức năng thần kinh, nội tiết, tiêu hóa... tuyến bã quá tăng hoạt động làm tăng tiết bã nhờn gây nên thể địa da dầu.
Biểu hiện của thể địa da dầu rõ nhất ở da đầu, mặt, giữa ngực, giữa hai bả vai... là những vùng có nhiều tuyến bã nhờn hơn các nơi khác (lòng bàn tay, chân không có tuyến bã).
        Ở da đầu nhiều gầu, tóc nhờn, nặng hơn thành á sừng liên cầu, nổi từng đám vảy nhiều lớp dễ bong, trên nền viêm đỏ hoặc trợt rớm dịch làm bết tóc. Có người đến tuổi 20-40, tóc rụng nhiều ở vùng trán, thái dương, dần dần thành hói, gọi là rụng tóc da dầu hoặc rụng tóc tăng nội tiết nam.
Lỗ chân lông da mặt nở rộng, gọi là da thô. Sáng dậy nhờn bóng, đêm ngủ có cảm giác kiến bò lần rần hoặc như vướng mạng nhện trên mặt (da mỡ). Nặng có thể thành trứng cá ngay từ tuổi thanh xuân, nổi sần, sần mũi, mụn mủ, bọc mủ ở trán, hai má, cằm... nhiều khi để lại sẹo lỗ chỗ, sẹo lồi ảnh hưởng nhiều đến tâm lý thẩm mỹ, vì tiến triển dai dẳng, điều trị khó khăn.
Ria hai cánh mũi, giữa hai lông mày, giữa ngực, giữa hai bả vai có thể thấy nổi những vảy nhỏ trên nền viêm đỏ, ngứa râm ran, thầy thuốc da liễu thường chẩn đoán là viêm da liên cầu hoặc viêm da dầu. Như vậy biểu hiện của địa tạng da dầu thường đa dạng. Thầy thuốc chuyên môn thường gọi là phức hợp da dầu hoặc hội chứng da dầu, có liên quan tới tăng tiết tuyến bã nhờn.

               Nguyên nhân thường phức tạp nhiều khi không rõ, điều trị thường khó khăn. Do đó khi thấy mình có một trong những biểu hiện trên (nhiều gầu, nổi vảy ở da đầu, hói, trứng cá, sủi vảy hai cánh mũi, giữa ngực, giữa hai bả vai...) nên kịp thời đi khám bệnh để được thầy thuốc giúp tìm nguyên nhân, chẩn đoán và hướng dẫn phác đồ điều trị thích hợp. Điều trị càng sớm hiệu quả càng cao.

Điều trị

-Điều trị nguyên nhân tăng tiết bã

-Sử dụng các thuốc ức chế, tiêu diệt các vi sinh cơ hội làm viêm da: Kháng sinh, kháng nấm, kháng vi rus…

Thuoác choáng taêng tieát baõ nhôøn:

-Thuốc tránh thai (oral contraceptives) Estrogene chæ duøng cho beänh nhaân nöõ khi thaát baïi vôùi caùc ñieàu trò thoâng thöôøng ôû treân. Thuoác có tác dụng ngaên caûn söï tieát Androgene ôû thöôïng thaän nhieàu hôn laø taùc duïng taïi tuyeán baõ và ức chế sự tăng tiết Androgen của buồng trứng. Thường dùng loại cyproteron acetate (Biệt dược Dian 35) 1viên/ngày, chống chỉ định cho bệnh nhân bị u vú và viêm niêm mạc cổ tử cung. Trong các ca dùng thuốc mà trứng cá lại tăng lên thì ngừng thuốc. 
- Prednisolone: 2,5 – 7,5mg hoaëc Dexamethasone 0,25mg - 0,75mg uoáng vaøo luùc toái coù taùc duïng öùc cheá Androgene thaän, seõ giaûm saûn xuaát chaát baõ nhôøn. Tuy nhieân caån thaän khi duøng thuoác laâu daøi vì laøm suy tuyeán thöôïng thaän.

- Estrogene + Prednisolone: coù taùc duïng coäng löïc laøm giaûm söï tieát chaát baõ nhôøn baèng caùch ngaên chaën Androgen buoàng tröùng vaø thöôïng thaän.

- Spironolactone (Aldactone): Ñaây laø thuoác duøng lôïi tieåu tröôùc ñaây. Hieän nay ñöôïc duøng ñeå ñieàu trò tröùng caù, coù taùc duïng öùc cheá Androgene vaø ngaên caûn taùc duïng Androgene ôû Receptor. Söû duïng ñieàu trò muïn khaùng vôùi caùc phöông phaùp ñieàu trò ôû treân, ôû caû nam vaø nöõ. Caàn theo doõi caân baèng ñieän giaûi ñònh kyø, thuoác coù theå gaây noân möûa.  Liều Spirolactone 100-200mg/ngày trong 3-6 tháng cho phụ nữ ngoài 30 tuổi.

- Flutamide: Khaùng Androgen ôû Receptor, ñöôïc coi laø coù hieäu quaû ñieàu trò tröùng caù ôû lieàu 250mg x 2 laàn/ngaøy. Tuy nhieân coù nguy cô vieâm gan.

Isotretinoin:

- Isotretinoin (Accutane viên nang 10, 20, 40mg, acnotin 10 mg) Isotretinoin (13_cis retinoic acid) là thuốc thuộc nhóm retinoid (vitamin A acid) có tác dụng hiệu quả cao điều trị trứng cá, nhưng phần nào độc hại và tốn kém, chỉ nên dùng cho các trường hợp trứng cá nặng, dai dẳng (trứng cá viêm tấy, nang bọc, ngóc ngách). Thuốc có tác dụng làm giảm chế tiết chất bã, giảm sừng hóa nang lông và giảm số lượng P. acnes. Bệnh nhân nữ nếu chỉ định dùng Isotretinoin phải đảm bảo trước khi dùng thuốc là đang không có thai, trong thời gian dùng thuốc và sau khi dùng thuốc 1-3 tháng đảm bảo không có thai, vì một trong những tác dụng phụ là thuốc có thể gây quái thai. Liều dùngbắt đầu 0, 5mg/kg/ngày sau đó tăng lên 1mg/kg/ngày, có thể dùng thuốc này trong vòng 4-5 tháng.

Isotretinoin choáng chæ ñònh ô ûphuï nöõ coù thai, do nguy cô cao gaây quaùi thai. Phuï nöõ coù khaû naêng mang thai phaûi söû duïng moät bieän phaùp traùnh thai hieäu quaû. Caùc taùc duïng phuï khaùc, tuøy theo lieàu löôïng vaø thôøi gian keùo daøi cuûa ñieàu trò: Khoâ moâi vaø nieâm maïc, khoâ da, kích öùng da, taêng aùp löïc soï naõo, ñau cô vôùi taêng CPK, bieán chöùng ôû xöông: thoaùi hoùa ñóa ñeäm, taêng coát hoùa ñaàu xöông ôû beänh nhaân treû vaø nhöõng roái loaïn sinh hoùa coù theå thaáy: taêng Triglycerids, taêng Cholesterol, taêng men gan. Vì vaäy neân kieåm tra sinh hoùa thöôøng xuyeân trong thôøi gian hai thaùng. 1/3 soá ca coù vöôïng beänh trong thaùng ñaàu ñieàu trò.

Thuốc khác
- Biotin 5mg 2viên/ngày, có thể dùng hàng tháng. 
- Vitamin A 50. 000-100. 000 IU/ngày.

- Cetirizin 10mg   2v/ngày

- Cimetidin 300mg    2v/ngày

-Tăng cường sức đề kháng và khả năng điều hòa tiết bã
Người có thể địa da dầu nên:
- Khi tắm rửa không nên kỳ cọ quá mạnh, không nên lạm dụng xà phòng gây xước da, nhất là làm tổn hại đến phim bã, giảm sức đề kháng tự nhiên của da. Đối với người cao tuổi, về mùa đông da vốn đã khô nhăn càng phải chú ý điều này.
- Thực hiện chế độ gội đầu hợp lý, kể cả nam và nữ, nhất là những người đã bị hói hay bị bệnh trên da đầu: gội thưa (2-5 ngày một lần), gội loãng (không dùng nước gội có độ tẩy cao), gội rất nhẹ (chỉ miết bằng ngón tay, không cào bằng móng tay, gây thêm xây xước cho da đầu và làm chấn thương đến chân tóc). Không nên gội đầu nhiều với dầu gội có độ kiềm cao, cào vò mạnh, lớp sừng trên da đầu bị khô càng dễ bong, vi khuẩn nấm càng có dịp phát triển, do đó làm tăng gầu, tăng ngứa, bắt phải gội, thành một vòng luẩn quẩn không dứt.
- Không kỳ cọ quá mạnh lên mọi tổn thương da gây xây xước, trượt da, tạo điều kiện cho nhiễm khuẩn thứ phát, bệnh nặng thêm.
- Không nên nặn trứng cá sẽ để lại sẹo lõm, sẹo lồi hoặc vết sẫm màu. Nên hết sức thận trọng khi dùng mỹ phẩm (sữa rửa mặt, kem phấn) vì người có thể địa da dầu cũng thường hay bị dị ứng hơn người khác.
- Người thể địa da dầu thường thuộc tạng nhiệt (dễ bị táo bón), do đó nên tăng cường ăn rau, đậu, quả tươi, hạn chế đường, mỡ, bia, rượu, thuốc lá, chú ý chống táo bón.
- Lao động hợp lý, thể dục thể thao đều đặn có tác dụng tốt, giúp cho điều hòa chức năng thần kinh, nội tiết, tiêu hóa, thuốc men đơn thuần nhiều khi không giải quyết được.

Cách phòng ngừa viêm da đầu  

Người bị thể địa da dầu rất dễ bị các bệnh ngoài da như viêm da, mụn trứng cá, mũi sần sùi như mũi sư tử, sùi vảy ở hai cánh mũi, giữa ngực..., dù được điều trị khỏi, bệnh cũng rất dễ tái phát nếu không biết phòng bệnh đúng đắnđã điều trị khỏi bệnh thì cần chú ý những vấn đề sau để phòng bệnh hiệu quả: Khi tắm cháu không nên kỳ cọ quá mạnh, không nên lạm dụng xà phòng gây xước da. Thực hiện chế độ gội đầu hợp lý, 3 - 5 ngày gội một lần và sử dụng dầu gội ít độ tẩy rửa, khi gội đầu nên gãi nhẹ nhàng, không nên cào bằng tay có móng sắc nhọn. Nếu có mụn trứng cá cháu không nên nặn sẽ dễ nhiễm khuẩn, để lại sẹo và vết thâm. Thận trọng khi sử dụng mỹ phẩm vì người thể để da dầu rất dễ dị ứng với mỹ phẩm, ăn nhiều rau xanh, các loại đậu, quả tươi, hạn chế dùng các chất đường, mỡ, chất kích thích như bia rượu, thuốc lá, cà phê, không nên để táo bón. Tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp lên da cũng như bảo vệ làn da khỏi bắt bụi. Hoạt động thể dục đều đặn còn giúp điều hòa thần kinh, nội tiết, tiêu hóa..., giúp hạn chế quá trình tăng tuyến bã nhờn.

• < Trước