1. Đại cương:
Hạt cơm sinh dục là một trong những bệnh lây truyền qua đường tình dục thường gặp nhất, do human papiloma virus (HPV) gây nên và là virus có thể gây ung thư cổ tử cung, ung thư dương vật. Tổn thương xuất hiện ở những vị trí ẩm ướt của vùng sinh dục, tổn thương cơ bản là các sẩn nhỏ màu hồng nhạt hoặc bề ngoài trông giống như súp lơ, các sẩn có thể chỉ nhỏ bằng đầu đinh ghim hoặc có thể tiến triển thành đám lớn.
Ở nữ, thương tổn thường gặp ở âm hộ, âm đạo, đáy chậu và cổ tử cung. Ở nam, thương tổn thường ở quy đầu, thân dương vật, da bìu và hậu môn. Hạt cơm sinh dục cũng có thể nhiễm ở miệng, hầu họng qua quan hệ tình dục đường miệng với người bị nhiễm bệnh.
Hạt cơm sinh dục được điều trị bằng thuốc hoặc phẩu thuật.
2. Căn nguyên:
- HPV là một loại virus DNA gây u nhú ở người, chọn lọc ở da và niêm mạc mà không gây bệnh ở các mô khác như cơ, xương, nội tạng. Các biểu hiện thương tổn do HPV gây ra là những mụn cóc, hột cơm, u nhú hay tổn thương phẳng. Khi các mụn này xuất hiện ở bộ phận sinh dục thì gọi là mụn cóc sinh dục hay mồng gà, sùi mào gà. Có khoảng 100 loại HPV, trong đó có 40 loại gây bệnh ở cơ quan sinh dục con người và có 15 loại HPV có thể gây nhiều nguy cơ cho sức khỏe. Hai loại thông thường nhất là HPV-16 và HPV-18 có khả năng nhiễm sâu vào cổ tử cung phụ nữ, sau đó làm loạn sản mô và gây bệnh ung thư cổ tử cung (70%). Ngoài ra, HPV loại nguy hiểm cũng là nguyên nhân gây ung thư âm đạo, ung thư âm hộ, ung thư hậu môn, ung thư dương vật. Loại ít nguy hiểm hơn, HPV-6 và HPV-11, có thể gây 90% chứng mụn cóc (sùi mào gà) của cơ quan sinh dục. Loại nhẹ gây chứng mụn cóc ở tay và bàn chân (HPV-1,2,4…).
- Thời kỳ ủ bệnh súi mào gà khá dài, có thể từ 2 tháng - 9 tháng sau khi quan hệ tình dục với người có mang mầm bệnh HPV. Ngay trong giai đoạn chưa thể hiện triệu chứng cũng như lúc đã có triệu chứng, sự lây nhiễm đã có thể xảy ra.
- Ða số bệnh nhân nhiễm virus sùi mào gà không có triệu chứng, chỉ có khoảng 1% số người nhiễm HPV thấy xuất hiện những tổn thương u nhú màu hồng tươi, mềm, không đau, có dạng giống như mào của con gà, dễ chảy máu. Sang thương có thể mọc bất kỳ chỗ nào trong cơ quan sinh dục: âm hộ, hậu môn, dương vật, lỗ niệu đạo , cổ tử cung, thậm chí gặp cả ở miệng, họng.
- Bệnh có nguy cơ gây ung thư cổ tử cung, âm đạo, dương vật và hậu môn.
- Sùi mào gà lây truyền qua quan hệ tình dục khi giao hợp theo mọi hình thức mà không được bảo vệ, đặc biệt đối với hình thức tiếp xúc dương vật-hậu môn. Mọi biểu mô của tổn thương sùi mào gà bong ra đều có chứa HPV, do vậy sùi mào gà còn có thể lây truyền dễ dàng do tiếp xúc trực tiếp ở những nơi có sang chấn.
3. Triệu chứng lâm sàng:
- Thường người bệnh tự phát hiện và đi khám bệnh. Biểu hiện bệnh lúc đầu là các u nhú màu hồng tươi, mềm, có chân hoặc có cuống, không đau và dễ chảy máu. Về sau, chúng có thể phát triển thành những gai hoặc lá, chiều dài có thể đến vài cm, liên kết với nhau thành một mảng rộng trông giống như mào gà hoặc hoa súp lơ màu trắng hồng. Bề mặt mềm, mủn ra, ẩm ướt. Có thể thấy tổn thương dạng phẳng rất khó phát hiện.
- Ở nữ, sùi mào gà hay thấy ở âm vật, môi nhỏ, quanh lỗ niệu đạo, tầng sinh môn, cũng có thể gặp sùi mào gà ở cổ tử cung, hậu môn. Ở nam giới, sùi mào gà thường gặp ở rãnh quy đầu, bao da và thân dương vật, có khi thấy ở miệng sáo, da bìu, hậu môn.
- Một số trường hợp do vệ sinh kém, kèm theo có thai nghén hoặc có bệnh lậu kết hợp nên các sùi mào gà phát triển thành một khối lớn, to bằng nắm tay, màu đỏ tươi, tiết dịch mùi hôi thối.
- Bình thường sùi mào gà không gây đau đớn gì. Trường hợp sùi phát triển to quá có thể gây khó chịu khi đi lại. Khi bị sang chấn, sờ nắn, sùi mào gà có thể bị trầy sướt, chảy máu hoặc bội nhiễm làm các sùi có nhiều mủ, các hạch bạch huyết vùng bẹn sưng to. Một số trường hợp bệnh nhân có thể bị sốt cao hoặc đau đớn.
Tuy nhiên, hạt cơm sinh dục thường không xuất hiện triệu chứng gì. Hoặc thương tổn quá nhỏ và nhẵn nên không nhìn thấy được bằng mắt thường.
4. Chẩn đoán
Các dấu hiệu và triệu chứng của hạt cơm sinh dục gồm:
- Các sẩn nhỏ màu hồng nhạt hoặc xám ở vùng sinh dục.
- Một số hạt cơm liên kết thành khối giống súp lơ.
- Ngứa và khó chịu vùng sinh dục.
- Chảy máu khi quan hệ tình dục.
- Tổn thương sùi mào gà rất đặc hiệu, chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng. Nếu các tổn thương u nhú bị nhiễm khuẩn, bệnh nhân sẽ ra khí hư có mùi hôi và ngứa.
- Bệnh nhân nữ bị sùi mào gà cổ tử cung cần phải làm xét nghiệm phiến đồ cổ tử cung định kỳ hàng năm để phát hiện sớm ung thư.
5.Chẩn đoán phân biệt
Bệnh sùi mào gà có thể xuất hiện ở bộ phận sinh dục, hậu môn và một số bộ phận khác của cơ thể nên có thể nhầm với biểu hiện của một số bệnh sau đây:
· Giang mai thời kỳ II (Syphilis II):
Sang thương là những sẩn ướt, sẩn sùi (Condyloma lata) ở sinh dục, hậu môn và nếp kẽ. Các sẩn này thường có chân bè rộng, bề mặt ít gồ ghề và thường bị ẩm ướt, có thể kèm theo các tổn thương của bệnh giang mai ở các vị trí khác.Phản ứng huyết thanh chẩn đoán giang mai (+)
-U hạt bẹn (granuloma inguinale) hay Donovanosis:
Đây cũng là một bệnh lây qua đường tình dục, hay gặp ở vùng nhiệt đới, do trực khuẩn gram âm CalymmatobacterIum granulomatis, còn được gọi là thể Donovan. Bệnh khởi đầu là một u nhỏ có màu đỏ, kích thước lớn dần và có thể làm hủy hoại tổ chức.
-U mềm lây (Molluscum contagiosum):
Cũng là một bệnh lây qua đường tình dục. Sang thương da dạng sẩn nhỏ, tròn và lõm ở trung tâm, phát triển tương đối nhiều ở ngay trên vùng da của bộ phận sinh dục và cả hậu môn.
-Chuỗi hạt ngọc dương vật (Pearly penile papules):
Nam giới 20-30 tuổi thường xuất hiện những hạt nhỏ li ti đồng dạng, xếp thành 2 hoặc 3 hàng chạy xung quanh rãnh quy đầu, không gây ra triệu chứng gì. Chúng được gọi là “chuỗi hạt ngọc dương vật” (Pearly penile papules) Chúng hoàn toàn vô hại, không cần điều trị gì. Giữ vệ sinh tốt, thường xuyên vệ sinh kỹ vùng quy đầu sẽ giúp chúng sớm lặn đi.
- Ung thư tế bào gai, tiền ung thư Bowen.
- Liken phẳng.
- Nơ vi.
6. Yếu tố nguy cơ:
Quan hệ tình dục không bảo vệ với nhiều bạn tình làm tăng nguy cơ bị nhiễm HPV. Các yếu tố nguy cơ khác gồm:
- Đang mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.
- Quan hệ tình dục với bạn tình gặp ngẫu nhiên không hay biết tiền sử tình dục của họ.
- Hoạt động tình dục ở tuổi vị thành niên.
7. Các biến chứng:
- Các biến chứng thường gặp của sùi mào gà là nhiễm khuẩn, chảy máu, cản trở giao hợp hoặc cản trở thai sổ trong khi sinh.
- Biến chứng lâu dài của sùi mào gà là ung thư âm hộ, âm đạo, cổ tử cung, hậu môn, dương vật. Ung thư cổ tử cung có liên quan nhiều đến vấn đề nhiễm HPV. Chắc chắn rằng một số chủng HPV có liên quan đến ung thư âm đạo, hậu môn và dương vật. Nhiễm HPV không thường dẫn đến ung thư nhưng đối với phụ nữ bị nhiễm các chủng HPV thì nguy cơ bị ung thư cao hơn, do đó cần phải làm Pap test định kỳ. 15% trong số những người mắc bệnh này có các khối u phát triển theo hướng loạn sản tế bào, phá vỡ màng đáy, trở thành tiền ung thư. Không phải giới nữ bị nhiễm HPV là sẽ bị ung thư cổ tử cung nhưng ngược lại, có đến 95% các trường hợp ung thư cổ tử cung phát hiện thấy DNA của virus HPV. Điều này thường xảy ra khi nhiễm HPV typ 16,18.
- Hạt cơm sinh dục có thể gây bệnh trong quá trình thai nghén. Hạt cơm sẽ nhiều và lan rộng hơn gây khó khăn khi đi tiểu. Hạt cơm ở âm đạo sẽ làm giảm khả năng co giãn âm đạo trong quá trình sinh con. Hiếm khi, trẻ sinh ra ở người mẹ nhiễm HPV bị mắc hạt cơm ở hầu họng. Nếu bị thì trẻ cần được phẩu thuật để ngăn ngừa sự tắc nghẽn đường hô hấp.
8. Điều trị:
Hiện nay vẫn chưa có thuốc diệt virus sùi mào gà, do vậy người bệnh có thể mang bệnh suốt đời ở tình trạng có biểu hiện triệu chứng hoặc không có triệu chứng và vẫn có nguy cơ lây nhiễm cho các bạn tình. Các phương thức điều trị sau đây chỉ có tác dụng làm giảm triệu chứng hoặc loại trừ thương tổn mà không khỏi bệnh hoàn toàn. Bệnh rất dễ tái phát do vệ sinh kém, yếu tố tự lây nhiễm vì HPV vẫn còn trong cơ thể.
Sùi mào gà tiến triển mạn tính, nhiều tháng đến nhiều năm, các triệu chứng không hề giảm đi mà trái lại ngày càng tăng nếu không được điều trị. Thỉnh thoảng có những đợt bội nhiễm gây loét, chảy máu.
- Sùi mào gà ở vùng sinh dục ngoài và hậu môn
+ Axit Trichloacetic 30% bôi ngày 1 lần,
+ Podophyllin 10% - 25% bôi mỗi ngày 1 lần hoặc 2 - 3 lần 1 tuần; 5FU (5-fluorouacil) 5%, Chích Interferon-alpha vào sang thương, bôi Interferon gel...
+ Ðốt lạnh bằng Nitơ lỏng
- Đốt điện bằng sóng điện cao tần hay tia laser CO2;
+ Phẫu thuật cắt bỏ hoặc nạo.
- Sùi mào gà trong âm đạo
+ Ðốt lạnh bằng nitơ lỏng
+ Đốt điện bằng sóng điện cao tần hay tia laser CO2.
+ Podophyllin 10% - 25% bôi mỗi ngày 1 lần hoặc 2 - 3 lần 1 tuần, hoặc Phẫu thuật cắt bỏ, nạo.
- Sùi mào gà ở cổ tử cung
+ Ðốt lạnh bằng nitơ lỏng
+ Đốt điện bằng sóng điện cao tần hay tia laser CO2.
- Sùi mào gà ở miệng sáo
+ Cắt nạo, hoặc Ðốt lạnh, đốt nhiệt, hoặc Axit Trichloacetic 30% chấm 1 lần mỗi ngày.
- Sùi mào gà ở hậu môn
+ Ðốt lạnh, đốt nhiệt, hoặc Podophyllin 10% - 25% bôi mỗi ngày 1 lần hoặc 2 - 3 lần 1 tuần, hoặc Phẫu thuật cắt bỏ.
** Chú ý: Không sử dụng Podophyllin cho phụ nữ có thai, cho con bú và không bôi ở cổ tử cung. Dặn bệnh nhân tự rửa sạch sau khi bôi thuốc 4 - 5 giờ.
Thuốc điều trị:
Trichloactic acid (TCA): Chấm dung dịch trichloactic acid dùng một que nhỏ hoặc một cái tăm bông, chấm rất cẩn thận một ít dung dịch trichloactic acid lên những nốt sùi cho đến khi sùi này trắng ra. Khi có thai cũng có thể dùng thuốc này, nhưng không được chấm vào cổ tử cung, lỗ niệu đạo hoặc phía trong hậu môn. TCA luôn được chỉ định thực hiện bởi bác sĩ.
Podophyllotoxine (Podophyline): bôi dung dịch podophyllotoxine 20-25% theo cách trên cho đến khi sùi mào gà trở thành màu nâu. Chú ý: podophyllotoxine thường chỉ dùng cho những tổn thương nhỏ ở âm hộ. Chấm mỗi tuần một lần và phải rửa sạch thuốc sau 1-3 giờ (để lâu quá sẽ gây loét da). Không được dùng thuốc này trong khi có thai, không bôi thuốc vào trong âm đạo, cổ tử cung, lỗ niệu đạo, miệng hoặc phía trong hậu môn.
Sau khi tổn thương đã khỏi, vẫn cần chấm nhắc lại vùng tổn thương sau một tuần và cần nhắc lại như vậy vài lần. Trong khi dùng thuốc, nếu thấy phản ứng tại chỗ mạnh thì có thể dùng cách quãng lâu hơn rồi mới chữa tiếp. Với sùi mào gà ở nam giới, cách chữa và dùng thuốc cũng như trên nhưng không được dùng để chữa những tổn thương sùi mào gà bên trong quy đầu.
- Imiquimod (Aldara): Cream này làm tăng cường hoạt động hệ thống miễn dịch của cơ thể để chống lại hạt cơm. Tránh quan hệ tình dục trong thời gian bôi thuốc. Nó có thể làm hỏng bao cao su và kích thích da của bạn tình khi quan hệ tình dục trong thời gian bôi thuốc.
- Podofilox (Condylox): Podofilox có tác dụng phá hủy tổ chức hạt cơm. Bác sĩ sẽ thực hiện việc bôi thuốc cho bạn lần đầu và sẽ hướng dẫn các bước phòng ngừa để ngăn chặn không cho thuốc gây bỏng vùng da xung quanh. Không nên dùng podofilox bôi bên trong vùng sinh dục. Ngoài ra, thuốc này không khuyến cáo dùng trong thời kỳ thai nghén.
- Duofilm, Collomack: điều trị hóa chất này có tác dụng gây bỏng các hạt cơm.
Bác sĩ sẽ làm sạch các hạt cơm theo phương pháp điều trị bằng thuốc hoặc phẩu thuật. Tuy nhiên, virus nằm sâu bên dưới thì không loại bỏ được hoàn toàn và thương tổn có thể xuất hiện trở lại ngay sau khi điều trị.
9. Tư vấn - Phòng bệnh:
Phòng bệnh:
HPV có thể lây lan qua tiếp xúc da – da với người bị nhiễm. Nhưng sử dụng bao cao su mỗi lần quan hệ tình dục sẽ làm giảm nguy cơ mắc HPV.
Nếu thấy hạt cơm ở vùng sinh dục của bạn hoặc bạn tình thì tránh quan hệ tình dục cho đến khi chữa khỏi bệnh. Nếu bạn bị nhiễm hạt cơm sinh dục lần đầu, thông báo với bạn tình để được khám và nếu nhiễm thì cần được điều trị.
Sử dụng một loại vắc xin mới có tên là Gardasil nhằm bảo vệ cơ thể chống lại các chủng HPV nguy hiểm nhất, vắc xin này đã được cục quản lý thuốc và thực phẩm (FDA) phê duyệt vào tháng 6 năm 2006. Vắc xin này có hiệu quả nhất khi sử dụng cho phụ nữ trước giai đoạn hoạt động tình dục.
Tư vấn :
- Hiện nay chưa có thuốc diệt virus sùi mào gà, do vậy người bệnh sẽ mang mầm bệnh này suốt đời. Ngoài ra, bệnh có thể có biểu hiện triệu chứng lâm sàng hoặc không có triệu chứng gì, thời gian ủ bệnh lại rất lâu, từ 2-9 tháng sau khi tiếp xúc. Do đó, sùi mào gà rất dễ có nguy cơ lây cho bạn tình và một số trường hợp bệnh nhân không thể nhớ rõ là mình bị lây nhiễm từ đâu hay từ lúc nào. Nguy cơ gây ung thư do một số chủng HPV gây ra cho cả nam lẫn nữ cũng rất đáng quan tâm dù không xuất hiện triệu chứng lây nhiễm của bệnh.
- Phụ nữ đã sinh hoạt tình dục hoặc trên 25 tuổi cần được tư vấn xét nghiệm phiến đồ cổ tử cung định kỳ hàng năm. Bạn tình cần được thông báo đến khám, điều trị và tư vấn. Phụ nữ mang thai bị sùi mào gà cần tích cực điều trị trước khi sinh con vì HPV có thể từ đường sinh dục của mẹ xâm nhập vào đường hô hấp của trẻ sơ sinh khiến trẻ bị lây nhiễm HPV từ mẹ.
- Đây là bệnh lây truyền qua đường tình dục. Do đó, trong thời gian mang bệnh và sau khi điều trị khỏi hoàn toàn ít nhất là 3 tháng mới nên có quan hệ tình dục để tránh lây cho vợ,chồng hoặc bạn tình. Những trường hợp được chẩn đoán sùi mào gà cần được xét nghiệm tầm soát các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác như: giang mai, viêm gan siêu vi B-C, HIV… đặc biệt đối với các trường hợp sang thương sùi rộng và nhiều vì đây là dấu hiệu suy giảm miễn dịch.
- Để phòng bệnh, cần đảm bảo vệ sinh cá nhân như rửa sạch bộ phận sinh dục bằng nước và xà phòng thích hợp trước và sau khi quan hệ tình dục, không sử dụng chung bừa bãi khăn lau, quần áo. Việc dùng bao cao su đúng quy cách, an toàn có thể dự phòng được bệnh sùi mào gà và các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác. Tuy nhiên, cần lưu ý là virus gây sùi mào gà cũng có thể xâm nhập vào vùng da và niêm mạc khác như miệng, lưỡi… ngoài bộ phận sinh dục
