Các bài viết

Äiá»u trị sẹo lồi bằng ná»™i và ngoại khoa

 

Äiá»u trị sẹo lồi bằng ná»™i và ngoại khoa

 

BS. Trần Thị Thanh Mai

 

BV. Da Liá»…u

 

TÓM TẮT:

 

Sẹo lồi là sá»± tăng sinh collagen da lành tính, nhÆ°ng đôi khi Ä‘au và/hoặc ngứa, thÆ°á»ng là do sá»± đáp ứng quá thừa của mô vá»›i chấn thÆ°Æ¡ng. Mặc dù lành tính, nhÆ°ng gây ảnh hưởng vá» mặt xã há»™i và tâm lý lên bệnh nhân nên phải được xem xét. Sẹo lồi thÆ°á»ng thứ phát từ xá» tai và các qui trình phẫu thuật khác, Không có liệu pháp duy nhất nào luôn luôn thành công. Những liệu pháp thông dụng sẽ được bàn đến ở bài này. Má»™t vài trong số những liệu pháp ná»™i khoa bao gồm corticosteroids, interferon, 5- fluorouracil, và imiquimod. TrÆ°á»›c tiên là cắt bá» và phẫu thuật lạnh là những biện pháp ngoại khoa chủ yếu. Xạ trị và các biện pháp vật lý khác cÅ©ng được bàn.

 

 

CÃC TỪ KHÓA: corticosteroids, excision, 5-fluorouracil, imiquimod, interferon, keloids.

 

Sẹo lồi là sá»± tăng sinh collagen da lành tính thÆ°á»ng là do sá»± đáp ứng quá thừa của mô vá»›i tổn thÆ°Æ¡ng da. Tuy nhiên, cÅ©ng gặp sẹo lồi tiên phát không có tiá»n sá»­ chấn thÆ°Æ¡ng tại Ä‘iểm đó. Sẹo lồi thÆ°á»ng ngứa và/hoặc Ä‘au, mặc dù lành tính, nhÆ°ng chúng xâm lấn vào vùng da ká» cận bình thÆ°á»ng vá» lâm sàng.

 

Do xá» tai, những ngÆ°á»i nữ trẻ thÆ°á»ng có tần suất sẹo lồi cao hÆ¡n nam giá»›i. Những ngÆ°á»i trên 65 tuổi hiếm khi bị sẹo lồi, tuy nhiên, vì những thủ thuật ở giữa ngá»±c và shunt Ä‘á»™ng mạch vành ngày càng nhiá»u, nên tần suất sẹo lồi vùng ức tăng ở những ngÆ°á»i cao tuổi.

 

Äiá»u trị sẹo lồi có nhiá»u mức Ä‘á»™ thành công khác nhau. Không có má»™t cách duy nhất nào luôn luôn thành công. Nhiá»u báo cáo Ä‘iá»u trị thành công trong y văn là không đúng sá»± thật, Ä‘iá»u này được chứng minh qua những nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên. Có những mô hình Ä‘á»™ng vật cÅ©ng được sá»­ dụng cho nghiên cứu lâm sàng. Nhiá»u cách Ä‘iá»u trị ná»™i khoa, ngoại khoa, xạ trị và vật lý thÆ°á»ng dùng phổ biến trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi sẽ được bàn trong bài này.

 

Dá»± phòng là nguyên tắc đầu tiên trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi.

 

- Không nên tiến hành những thủ thuật thẩm mỹ không cần thiết ở những ngÆ°á»i sẹo lồi (những bênh nhân chỉ có sẹo lồi ở dái tai không được coi là những ngÆ°á»i tạo sẹo lồi).

 

- Nên tránh những thủ thuật tối Ä‘a ở giữa ngá»±c, những vùng tổn thÆ°Æ¡ng da hậu phẫu phải được Ä‘iá»u trị bằng những kháng sinh thích hợp để tránh nhiá»…m trùng.

 

-Tất cả những vết thÆ°Æ¡ng do phẫu thuật phải được đóng lại vá»›i Ä‘á»™ căng bình thÆ°á»ng nếu có thể, không nên cắt ngang khoảng cách giữa các khá»›p và nên cắt da theo hình elip nằm ngang theo cùng hÆ°á»›ng vá»›i Ä‘Æ°á»ng căng của da.

 

ÄIỀU TRỊ NỘI KHOA. Tiêm steroid

 

Má»™t trong những tiêu chuẩn lâu dài cho Ä‘iá»u trị sẹo lồi và cách Ä‘iá»u trị thÆ°á»ng dùng nhất, là tiêm triamcinolon acetonid (10-40 mg/ml). Phải báo trÆ°á»›c cho bệnh nhân rằng vùng tiêm thuốc có thể bị mất sắc tố và tình trạng này kéo dài 6 – 12 tháng. Việc  tiêm triamcinolon  gây Ä‘au cho bệnh nhân vì thế cần           sá»­ dụng EMLA hoặc L-M-Y ( lá»ai thuốc này trÆ°á»›c đây có tên là ELA-Max) 1-2 giá» trÆ°á»›c khi tiêm triamcinolon  . Ngòai ra để giúp bệnh nhân chịu được nhiá»u mÅ©i tiêm   và  giảm bá»›t Ä‘au do sẹo cÅ©ng cần tiêm lidocaine chứa epinephrine xung quanh sẹo trÆ°á»›c khi tiêm triamcinolon  .Sau má»—i lần tiêm, phải thá»­ ống tiêm coi kim có bị nghẹt hay không. Do. Ä‘á»™ cứng của mô sẹo nên sá»± đâm kim vào mô sẹo  sẽ  có tác Ä‘á»™ng nhÆ° việc đâm kim để lấy mẫu sinh  thiết bằng kim   khiến kim bị nghẽn.Phải đâm kim và bÆ¡m triamcinolon  vào đến tận lá»›p  nhủ bì, nÆ¡i tạo ra  chất collagenase. Không nên tiêm steroid vào mô dÆ°á»›i da vì có thể làm teo lá»›p mỡ bên dÆ°á»›i.  Sự  kết tụ của chất mang steroid  được biểu hiện  dÆ°á»›i dạng cục u  màu vàng rất nhạt ở bên  dÆ°á»›i Ä‘iểm tiêm  bị teo. Corticosteroid ức chế alpha2- macroglobulin,má»™t chất có tác dụng ức chế collagenase. Má»™t khi chu trình này bị ngăn chặn,lượng collagenase sẽ  tăngvà do đó sẽ làm thoái hóa collagen. Nên tiêm trá»±c tiếp  vào chá»— sẹo lồi để  bệnh nhân  ít  bị Ä‘au hÆ¡n. Nếu dùng ni tÆ¡ lá»ng làm phù da trÆ°á»›c khi tiêm thì việc tiêm  cortocoid vào sẹo sẽ dá»… dàng hÆ¡n.

 

TrÆ°á»›c khi bắt đầu tiêm triamcinolon vào sẹo, phải báo trÆ°á»›c cho bệnh nhân rằng có thể gặp chứng teo và giãn mao mạch xung quanh chá»— tiêm. Äể tránh tái phát sẹo lồi nên tiêm corticoid cứ má»—i 2-3 tuần má»™t lần

 

Việc phối hợp Ä‘iá»u trị bằng áp lá»±c hoặc tạo lá»›p silicone gel vá»›i tiêm tramcinolon vào trong sẹo Ä‘em lại hiệu quả hÆ¡n việc dùng riêng từng liệu pháp.

 

Äiá»u trị bằng Interferon

 

Interferon-alpha và gamma ức chế tổng hợp collagen loại I và III bằng cách khử acid ribonucleic thông tin nội bào. Benman và Flores đã báo cáo tỷ lệ tái phát 18,7% khi tiêm interferon alpha-2b sau khi cắt sẹo lồi so với tỷ lệ tái phát 51% khi chỉ cắt sẹo lồi mà không tiêm interferon và tỷ lệ tái phát

58% khi Ä‘iá»u trị sẹo lồi phối hợp vá»›i tiêm triamcinolon vào sẹo sau phẫu thuật.Liá»Æ° lượng  tiêm  là 1 triệu Ä‘Æ¡n vị vào má»—i centimét chiá»u dài da xung quanh chá»— hậu phẫu, ngay sau khi phẫu thuật và tiêm nhắc lại  1 đến 2 tuần sau đó. Äối vá»›i vết cắt rá»™ng, bệnh nhân phải được tiá»n mê bằng acetaminophen để Ä‘iá»u trị những triệu chứng giống bệnh cúm do interferon gây ra. Äối vá»›i những bệnh nhân phải cắt bá» nhiá»u sẹo lồi hoặc những sẹo lồi lá»›n , việc Ä‘iá»u trị bằng trị interferon sẽ rất tốn kém.

 

Äiá»u trị bằng 5-flurouracil

 

Liệu pháp tiêm chất 5-flurouracil (5-FU) vào sẹo đã được dùng má»™t cách thành công trong Ä‘iá»u trị những sẹo lồi cô lập nhá». Nếu tiêm há»—n hợp  0,1 ml triamcinolone acetonide 10 mg/ml và 0,9 ml 5-FU (50 mg/ml) kết quả sẽ tốt hÆ¡n. Ban đầu tiêm há»—n hợp này 3 lần má»™t tuần, sau đó Ä‘iá»u chỉnh tần suất tiêm theo đáp ứng lâm sàng của ngÆ°á»i bệnh . Má»™t vết sẹo có kích thÆ°á»›c trung bình cần 5-10 lần tiêm, thÆ°á»ng là tiêm  má»—i tuần. Má»™t hạn chế lá»›n của 5-FU là gây Ä‘au khi tiêm khiến bệnh nhân không tuân thủ Ä‘iá»u trị.

 

Äiá»u trị Imiquimod:

 

Imiquimod 5% dạng kem gây sản xuất tại chá»— interferon tại nÆ¡i  bôi thuốc. Dá»±a trên thông tin này, Berman và Kaufiman đã bôi kem imiquimod hậu phẫu cho 12 bệnh nhân vừa cắt bá» sẹo lồi. Nên bắt đầu bôi Imiquimod ngay sau khi cắt bá» sẹo và bôi hằng ngày liên tục trong 8 tuần. Những bệnh nhân của Berman được đánh giá 24 tuần sau khi cắt sẹo lồi và không có trÆ°á»ng hợp nào tái phát sẹo lồi. Hầu

 

hết các bệnh nhân Ä‘á»u bị kích ứng từ nhẹ đến nặng do bôi Imiquimod hằng ngày . Những trÆ°á»ng hợp bị kích ứng nặng được ngÆ°ng thuốc từ vài ngày  cho đến 1 tuần rồi má»›i bôi lại. Những bệnh nhân  có cá vết mổ rá»™ng, có những vết thÆ°Æ¡ng có cấy ghép da hoặc căng da không nên bôi kem Imiquimod trong 4-

6 tuần hậu phẫu, vì việc bôi imiquimod i sá»›m thÆ°á»ng làm cho chá»— phẫu thuật nở rá»™ng hoặc  bị nứt. HÆ¡n

50% bệnh nhân bị tăng sắc tố tại chá»— Ä‘iá»u trị.

 

Các  phuÆ¡ng pháp Ä‘iá»u trị  trị ná»™i khoa khác:

 

-Băng keo Flurandrenolide (Cordran) được dán trên sẹo lồi trong 12-20 giá» má»™t ngày thÆ°á»ng làm cho sẹo lồi má»m dần và phẳng lại. Cordran còn có tác dụng  làm vết sẹo hết ngứa. Dùng lâu dài có thể gây teo da.

 

-Äối vá»›i những sẹo lồi nhá», tiêm vào sẹo lồi bleomycin (1mg/ml; 0,1-1 ml) cho thấy  thuốc làm thoái triển hoàn toàn vài sang thÆ°Æ¡ng.

 

-Thuốc mỡ hoặc gel Clobetasol, bôi hai ngày má»™t lần, có thể làm má»m và/hoặc làm phẳng sẹo lồi,giúp bệnh nhân  hết  ngứa, hết cảm   và cảm giác khó chịu do sẹo lồi. Dùng lâu dài thuốc sẽ gây mất sắc tố, teo và giãn mạch.

 

-Tacrolimus là má»™t thành viên má»›i trong các trang bị Ä‘iá»u trị sẹo lồi. Nghiên cứu của Kim và cá»ng sá»± phát hiện có  sá»± tăng gen ung thÆ° gli-l trong các sẹo lồi nhÆ°ng trong các mô sẹo bình thÆ°á»ng thì không có hiện tượng này. Vì tacrolimus có thể ngăn chặn gen ung thÆ° thegli-1 nên được dùng Ä‘iá»u trị sẹo lồi  vá»›i cách dùng   2 lần /má»™t ngày. Cần có những nghiên cứu lâu dài và lá»›n hÆ¡n để xác định hiệu quả của liệu pháp này.

 

- Việc  kết hợp Ä‘iá»u trị sẹo lồi bằng methotrecate kết hợp vá»›i cắt bá» sẹo phòng tránh  được sá»± tái phát sẹo.  Cho ngÆ°á»i bệnh uống 15-20 mg methotrexate má»—i lần 4 ngày bắt đầu từ tuần trÆ°á»›c phẫu thuật, và liên tục trong 3-4 tháng sau khi vết cắt lành.

 

- Dùng Pentoxifyline (Trental) 400 mg ba lần /một ngày cũng khá thành công trong dự phòng tái phát sẹo lồi đã cắt. Cơ chế tác động của thuốc chưa được hiểu đầy đủ, nhưng có thể do tuần hoàn tăng, quét sạch những yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi.

 

-Colchicine đã được dùng để Ä‘iá»u trị và dá»± phòng tái phát sẹo lồi bằng cách ức chế tổng hợp collagen, phá vỡ các vi ống, và kích thích collagenase.

 

-Vì kẽm bôi ngoài da ức chế lysyl oxidase và kích thích collagenase, nên được dùng  để Ä‘iá»u trị sẹo lồi, nhÆ°ng thành công còn hạn chế.

 

-Tretinoin bôi hai lần một ngày làm giảm ngứa và những triệu chứng khác của sẹo lồi, có thể làm thoái triển sẹo lồi một phần nào.

 

Một số thuốc khác đã được thử nhưng thành công còn hạn chế hoặc tỷ lệ nguy cơ/lợi ích còn đáng ngỠlà verapamil, cyclosporine, methatrexate, D-penicillamine, và Relaxin tiêm vào sẹo lồi.

 

ÄIỀU TRỊ NGOẠI KHOA

 

Trước khi cắt bỠsẹo lồi, bác sĩ phải lưu ý đến những nguy cơ chính đi kèm với sự tái phát sẹo lồi:

 

1. Tiá»n sá»­ gia đình vá» sẹo lồi (nhất là những ngÆ°á»i Mỹ gốc Phi);

 

2. Chỗ phẫu thuật bị nhiễm trùng;

 

3. Nơi phẫu thuật (nhất là giữa ngực và vai);

 

4. Loại chấn thÆ°Æ¡ng gây ra sẹo (bá»ng do nhiệt hoặc hóa chất);

 

5. Căng da trong thá»i kỳ  hậu phẫu .

 

6. Da sậm màu nhóm 4-6 theo phân loại Fizpatrick.

 

Ngoài ra, tỷ lệ tái phát cho thủ thuật cắt bỠsẹo lồi đơn giản không kèm những biện pháp phụ trợ

hậu phẫu dao động từ 50 – 80%.

 

Phẫu thuật:

 

Má»™t trong những qui trình dá»… nhất và thÆ°á»ng được áp dụng nhất để khá»­ bá» sẹo lồi là cắt bá» rồi tiêm IL corticosteroid. TrÆ°á»›c khi cắt, gây tê chá»— cắt bằng há»—n hợp tỉ lệ 5:5 lidocain chứa 2% epinephrin và triamcinolon acetonid 40 mg/ml. Äối vá»›i những sẹo lồi có đáy nông (1 cm hay nhá» hÆ¡n), ngÆ°á»i ta khuyến cáo cắt Ä‘Æ¡n giản rồi mài mòn đáy và khâu lại.. Äối vá»›i sẹo lồi có đáy rá»™ng, cần phải ghép da ở chá»— cắt để khá»i bị căng da. Hầu hết những sẹo lồi đã cắt cần phải Ä‘iá»u trị phụ trợ thêm  nhÆ° : corticosteroid tiêm trong vết thÆ°Æ¡ng, băng ép, thuốc silicone gel, kem imiquimod hoặc tiêm interferon. Vết khâu phải để yên trong 10-14 ngày vì há»—n hợp lidocaine/steroid để gây tê làm chậm lành vết thÆ°Æ¡ng.

 

Äiá»u trị phức tạp hÆ¡n nhiá»u đối vá»›i những sẹo lồi ở dái tai không có cuống và những sẹo lồi có đáy rá»™ng trên những phần khác của cÆ¡ thể. TrÆ°á»›c hết phải tạo ra má»™t vết cắt hình bán nguyệt hoặc giống cái lưỡi ở phần dẹp nhất và bằng phẳng nhất của sẹo, vết cắt đủ rá»™ng để thấy đáy của sẹo. Vết cắt hình lưỡi này được khâu vào đáy bằng chỉ nylon cỡ 5 hoặc 6-0, và để yên trong 10 – 14 ngày để tránh vết thÆ°Æ¡ng nứt ra. Äiểm hậu phẫu này được tiêm 10 – 40 mg/ml triamcinolon acetonid, bắt đầu má»™t tuần sau khi cắt chỉ (tiêm sá»›m hÆ¡n, nhất là ở thá»i đểim cắt chỉ có thể làm nứt vết thÆ°Æ¡ng), và lập lại cứ má»—i 3 tuần x

4 lần để tránh sẹo lồi tái phát. Phải thông báo cho bệnh nhân rằng Ä‘iểm tiêm steroid có thể giảm sắc tố trong 6 tháng hoặc hÆ¡n. Băng ép và thuốc dán silicone gel thÆ°á»ng là những liệu pháp phụ trợ quan trá»ng. Äối vá»›i má»™t chá»— hậu phẫu sẹo lồi dái tai, ngÆ°á»i ta có sẵn loại băng ép dái tai có đệm silicon. Những loại băng ép này nên được dùng hai tuần sau khi cắt chỉ vì dùng sá»›m có thể làm nứt vết thÆ°Æ¡ng.

 

Trong những trÆ°á»ng hợp vết sẹo đã cắt không  thể  khép lại được , bác sÄ© có thể chèn vào bên dÆ°á»›i sẹo lồi chất bành trÆ°á»›ng mô .S á»± bành trÆ°á»›ng mô dần dần cho phép  có thể  cắt và đóng sẹo lại, và không làm căng da.

 

Äối vá»›i những bệnh nhân bị sẹo lá»›n hoặc nhiá»u, không thể áp dụng thủ thuật cắt bá» thì việc bào mòn sẹo cho ngang bằng vá»›i da bình thÆ°á»ng xung quanh rồi  bôi imiquimod kéo dài  trong tám tuần đôi khi cÅ©ng thành công nhÆ°ng thÆ°á»ng bị tăng sắc tố làm cho vết sẹo có màu  không hợp vá»›i màu da xung quanh.

 

Phẫu thuật lạnh

 

Thủ thuật làm đông lạnh sẹo lồi bằng nitrogen lá»ng làm hÆ° hoại tế bào và các mao mạch. Sá»± thiếu oxy làm mô bị há»ai tá»­ , bị tróc ra  và   xẹp xuống.  Nếu thá»i gian làm tan  mảng sẹo lồi đã được đông lạnh lá»›n hÆ¡n 25 giây sẽ dẫn đến hiện tượng giảm sắc tố thứ phát do tế bào melanin bị hủy hoại, nhất làở những ngÆ°á»i có da thuá»™c nhóm 4-6 theo phân loại của Fizpatrick.Việc thá»±c hiện  hai chu kỳ làm tan mảng sẹo đã được đóng băng,  má»—i chu kỳ kéo dài 15-20 giây, trong 8-10 lần, , má»—i lần cách nhau 3 tuần,  thÆ°á»ng làm xẹp sẹo hoàn toàn ở hÆ¡n má»™t ná»­a số  bệnh nhân được  Ä‘iá»u trị bằng phẫu thuật lạnh. Nếu kết hợp vá»›i chích IL steroid trong khi phẫu thuật lạnh  thì tỉ lệ bệnh nhân  có đáp ứng vá»›i Ä‘iá»u trị là 84%. Nhiá»u bệnh nhân không trở lại tái khám sau phẫu thuật do Ä‘au sau  mổ  và vết thÆ°Æ¡ng chậm lành. Hiện tượng mất sắc tố thÆ°á»ng  kéo dài nhiá»u năm.

 

Xạ trị

 

Tia phóng xạ được dùng nhÆ° má»™t Ä‘Æ¡n liệu pháp hoặc kết hợp vá»›i phẫu thuật để dá»± phòng tái phát sẹo lồi sau khi cắt bá». Khi được dùng nhÆ° Ä‘Æ¡n liệu pháp, tia phóng xạ thÆ°á»ng không hiệu quả lắm (tỉ lệ tái phát 5-100%) trừ khi  được dùng vá»›i  liá»u cao, tuy nhiên, Ä‘iá»u này có thể  gây nên hiện tượng carcinom tế bào gai của da tại Ä‘iểm Ä‘iá»u trị 15-30 năm sau trị liệu. Má»™t trÆ°á»ng hợp carcinom phần tủy tuyến giáp đã được mô tả ở má»™t bé trai 11 tuổi tám năm sau khi cắt sẹo lồi ở cầm và chiếu xạ phẫu thuật.Việc   điá»u trị  xạ trị  nhÆ° má»™t Ä‘Æ¡n liệu pháp  cÅ©ng  đạt được hiệu quả trong việc làm giảm ngứa, giảm giảm Ä‘au và cảm giác căng của sẹo lồi.

 

Chiếu xạ sẽ hiệu quả hÆ¡n nếu được áp dụng sau hai tuần đầu sau khi cắt bá» sẹo(là thá»i gian  mà các nguyên bào sợi Ä‘ang phát triển). Liá»u chiếu xạ thÆ°á»ng dùng là 300 rads (5Gy) bốn lần/ngày x bốn đến năm ngày hoặc 500 rads (5Gy) x bốn lần/ngày x ba ngày bắt đầu từ ngày phẫu thuật. Không nên Ä‘iá»u trị cho trẻ em bằng chiếu xạ, hoặc nếu đó là lá»±a chá»n Ä‘iá»u trị duy nhất khả thi, thì phải che chắn các hành xÆ°Æ¡ng để tránh làm chậm sá»± phát triển xÆ°Æ¡ng.

 

Kết hợp chiếu xạ trước và sau mổ cũng không hiệu quả gì hơn chiếu xạ sau mổ .Phương pháp chiếu xạ khe hở bằng Irridium 192 sau khi cắt bỠsẹo có tỷ lệ tái phát 21% ở 783 bệnh nhân sẹo lồi.

 

Do sá»± phân phối lượng phóng xạ trong xạ trị từng đợt ngắn đến đúng  mục tiêu Ä‘iá»u trị  hÆ¡n phát xạ tia từ bên ngoài nên phÆ°Æ¡ng pháp  xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao được dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau khi cắt sẹo. Xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao được dùng vá»›i liá»u 1200 Gy, chiếu làm bốn đợt trong 24 giỠđầu tiên sau phẫu thuật,tỉ lệ tái phát là 4,7%.(ứng vá»›i tám bệnh nhân , trong đó có  5/147 bệnh nhân (3,4%) được cắt bá» sẹo lồi rồi dùng Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao và 3/22 bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao Ä‘Æ¡n thuần). 88-94% bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng phẫu thuật phối hợp  vá»›i Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao đạt kết quả thẩm mỹ tốt hoặc rất tốt . Tất cả các bệnh nhân Ä‘á»u có  đáp ứng vá»›i Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao : giảm ngứa,bá»›t Ä‘á» da, hoặc giảm  cảm giác bá»ng. NhÆ° vậy,xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao kết hợp vá»›i cắt bá» sẹo dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘em lại sự   an toàn và hiệu quả trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi và dá»± phòng tái phát.

 

NHá»®NG LIỆU PHÃP VẬT Là Băng ép

Băng ép gradient (Jobst) là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện há»— trợ Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau mổ để phòng tránh tái phát . PhÆ°Æ¡ng pháp này còn được dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau khi bôi má»™t loại steroid mạnh hoặc dùng băng keo flurandrenolide. PhÆ°Æ¡ng pháp dùng băng keo flurandrenolide giúp làm giảm kích thÆ°á»›c và Ä‘á»™ dày của sẹo lồi bằng cách làm giảm các tế bào bón tại nÆ¡i tổn thÆ°Æ¡ng  (lá»ai tế bào này thÆ°á»ng tăng số lượng trong sẹo lồi) và làm giảm phóng thích histamin (chất này cÅ©ng thÆ°á»ng  tăng trong sẹo lồi). Băng ép

 

làm giảm alpha-macroglobulin, chất ức chế phân cắt collagenase của collagen.Má»™t số  cÆ¡ chế  tác dụng khác của Ä‘iá»u trị bằng băng ép là : làm giảm hydrat hóa sẹo, dẫn đến sá»± làm bá»n vững tế bào bón và tân sinh mạch cÅ©ng nhÆ° sản xuất khuôn ná»™i bào, hoặc sá»± thiếu oxy đáng kể dẫn đến thoái hóa nguyên bào sợi và collagen.

 

Má»™t số phÆ°Æ¡ng pháp băng ép thÆ°á»ng được dùng trong Ä‘iá»u trị sẹo  lồi là băng ace, băng thun, băng nén (Coban), băng dán tai, băng có ống há»— trợ.

 

Vì băng ép là má»™t liệu pháp lâu dài, bệnh nhân thÆ°á»ng không tuân thủ Ä‘iá»u trị  tốt do thá»i gian trị

liệu  kéo dài  .

 

Cột thắt

 

Cá»™t thắt sẹo có thể được dùng cho những sẹo lồi có cuống ở những vị trí không thể cắt được hoặc bệnh nhân không cho cắt. Má»™t loại chỉ khâu không hấp thụ 4-0 được cá»™t chặt quanh đáy sẹo và được thay chỉ má»—i tuần. Những cá»ng chỉ này ngày càng ăn sâu vào gốc sẹo, làm cho gốc  sẹo bị rÆ¡i ra. Má»™t số trÆ°á»ng hợp  cần dùng  thêm thuốc giảm Ä‘au (Acetominophen) vài ngày sau khi thắt. Vải băng ép chỉ tồn tại trong vài tháng, vì thể, để đạt hiệu quả tối Ä‘a, phải thay băng trÆ°á»›c khi băng  bị  rách.

 

Laser

 

Việc sá»­ dụng laser để Ä‘iá»u trị sẹo lồi có kết quả không nhất quán. Laser argon được dùng đầu tiên để Ä‘iá»u trị sẹo lồi.PhÆ°Æ¡ng pháp này có vẻ thành công đối vá»›i những sẹo lồi má»›i, Ä‘ang sinh mạch; tuy nhiên những nghiên cứu má»›i đây không chứng minh bất kỳ sá»± cải thiện nào của sẹo lồi  khi được Ä‘iá»u trị bằng laser argon ngoại trừ sá»± giảm  ngứa và giảm các triệu chứng khác trong vài tháng.

 

Laser carbon dioxide, khi được dùng nhÆ° Ä‘Æ¡n liệu pháp, có tỉ lệ tái phát 40-90%. Ngay cả khi được kết hợp vá»›i IL corticosteroidssau mổ , phÆ°Æ¡ng pháp này  vẫn còn có tỉ lệ tái phát khá  cao. Công dụng chủ yếu của laser carbon dioxide là làm dẹp sẹo lồi lá»›n để chúng có thể được Ä‘iá»u trị bằng những biện pháp khác.

 

Laser neodymium; yttrium-aluminum-arnet (Nd: YAG) 1064-nm dÆ°á»ng nhÆ° có ảnh hưởng đến chuyển hóa collagen. Laser này ức chế má»™t cách chá»n lá»c không ảnh hưởng đến các nguyên bào sợi hoặc sá»± sao chép DNA. Má»™t khảo sát trong 3 năm ở hai trong số nhiá»u bệnh nhân cho thấy  laser này làm má»m sẹo, giảm kích thÆ°á»›c, làm màu da bình thÆ°á»ng.  NhÆ°ng do kích thÆ°á»›c mẫu chá»n để khảo sát qúa  nhá», nên những kết quả trên không thể được loại suy cho má»™t số lượng  bệnh nhân lá»›n hÆ¡n. Má»™t nghiên cứu khác cho thấy có hiện tượng cải thiện sẹo lồi ở 16/17 bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng laser NdLYAG nhÆ°ng  không thấy bàn đến việc theo dõi bệnh nhân.

 

Laser sung màu bÆ°á»›c sóng 585-nm đã được dùng má»™t cách thành công để Ä‘iá»u trị sẹo do cắt xÆ°Æ¡ng ức (25).  Khảo sát cho thấy chiá»u cao của sẹo có giảm đáng kể,  triệu chứng ngứa và ban Ä‘á» cÅ©ng giảm rõ rệt  ở hầu hết bệnh nhân và  những kết quả trên  kéo dài trong ít nhất sáu tháng. Phối hợp tiêm triamcinolon trong  tổn thÆ°Æ¡ng vá»›i laser sung màu làm tăng hiệu quả Ä‘iá»u trị sẹo lồi.

 

Thuốc dán gel Silicon

 

Thuốc dán gel Silicon là má»™t miếng thuốc dán má»m, dạng gel dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi. CÆ¡ chế tác Ä‘á»™ng của thuốc  hình nhÆ° là má»™t sá»± kết hợp hydrat hóa vá»›i việc làm thuyên tắc mạch. Ngoài ra TGF beta-2 có thể giảm số lượng khi tiếp xúc vá»›i silicon.Các lá»ai  băng không chứa  gel silicone cÅ©ng cho

 

kết qủa  tÆ°Æ¡ng tá»±. Sẹo lồi càng má»›i, bệnh nhân càng trẻ, sá»± đáp ứng càng tốt. Trẻ em  thích phÆ°Æ¡ng pháp này vì miếng dán dạng gel không gây Ä‘au. Cần phải Ä‘iá»u trị trong 6-12 tháng để đạt kết quả tốt nhất, nhÆ°ng sau vài tháng Ä‘iá»u trị hầu hết các bệnh nhân Ä‘á»u không tuân thủ vì thá»i gian kéo dài, vì sá»± bất tiện của việc cắt và đặt miếng gel silicon lên sẹo. Äể dá»± phòng sá»± chảy nhão và nhiá»…m trùng thứ phát chá»— da được dán, chỉ nên đắp 22-23 giá» má»™t ngày, rồi tháo ra ,chùi sạch vết sẹo má»—i ngày và đảm bảo thông khí tốt.

 

Hầu hết các thuốc dán này Ä‘á»u kéo dài 2-3 tuần rồi bắt đầu thoái hóa. Bản thân gel không hiệu quả

bằng miếng dán.

 

Dùng băng Polyurethane (Curad) 20-22 giá» má»™t ngày làm má»m sẹo lồi và làm thoái triển sẹo sau 8 tuần Ä‘iá»u trị. Thành công tăng gấp ba đến bốn lần nếu polyurethane được dùng vá»›i lá»±c nén.

 

NHá»®NG LIỆU PHÃP TIỀM NÄ‚NG MỚI

 

Má»™t số những liệu pháp tiá»m năng má»›i:

 

1. Tia UVA bước sóng dài (340-400nm; UVAl) có thể giúp dự phòng tái phát sẹo lồi do có khả

năng  làm giảm các tế bào bón.

 

2. Quercetin, một flavonol, có tác dụng ức chế sự phát triển và co thắt các nguyên bào sợi quá thừa trong sẹo.

 

3. Prostaglandin E2 (Dinoprostone) phục hồi sá»± sá»­a chữa vết thÆ°Æ¡ng bình thÆ°á»ng.

 

4. Chất tẩy màu mạnh( vì sẹo lồi không có ở bệnh nhân bạch tạng và thoái triển khi da trên sẹo lồi trở nên trắng ra).

 

5. Chất ức chế tế bào bón mạnh: những tế bào bón không những tăng trong sẹo lồi mà còn có quan hệ gần vá»›i các nguyên bào sợi ở ngoài bìa bá»n vững và bị viêm của sẹo lồi. Vùng thoái triển của sẹo lồi không có liên quan đến nguyên bào sợi - tế bào bón.

 

6. Liệu pháp gene.

 

Kết luận:

 

Sẹo lồi, má»™t  tổn thÆ°Æ¡ng lành tính vá» mặt ná»™i khoa, nhÆ°ng thÆ°á»ng ác tính vá» mặt tâm lý và xã há»™i,là những tổn thÆ°Æ¡ng thứ phát từ má»™t đáp ứng mô liên kết bất thÆ°á»ng ở những ngÆ°á»i có khuynh hÆ°á»›ng tạo sẹo lồi . Sẹo lồi đặt ra má»™t thách thức lá»›n cho bác sÄ© Ä‘iá»u trị vì tỉ lệ tái phát cao và thÆ°á»ng  không đáp ứng  vá»›i Ä‘iá»u trị. Mặc dù tiêu chuẩn vàng hiện nay là cắt bá» sẹo  rồi tiêm IL steroid hoặc dùng những liệu pháp phụ trợ khác, nhÆ°ng rất nhiá»u những chá»n lá»±a Ä‘iá»u trị đã  chứng minh cho thấy  rằng không có má»™t liệu pháp duy nhất nào đạt hiệu quả 100%. Vì vậy y há»c cần phải nghiên cứu tiếp vá» Ä‘iá»u trị sẹo lồi.

 

(Dịch từ: “Medical and surgical therapies for keloidsâ€Â  trong Dermatologic Therapy, Vol.17, 2004)

 

Bạn đang ở: Home