Các bà i viết
Äiá»u trị sẹo lồi bằng ná»™i và ngoại khoa
- Chi tiết
- Chuyên mục: Bệnh do rối loạn tổ chức da
- Äược đăng ngà y 08 Tháng mÆ°á»i 2012
- Viết bởi Super User
- Lượt xem: 9071
Â
Äiá»u trị sẹo lồi bằng ná»™i và ngoại khoa
Â
BS. Trần Thị Thanh Mai
Â
BV. Da Liá»…u
Â
TÓM TẮT:
Â
Sẹo lồi là sá»± tăng sinh collagen da là nh tÃnh, nhÆ°ng đôi khi Ä‘au và /hoặc ngứa, thÆ°á»ng là do sá»± đáp ứng quá thừa của mô vá»›i chấn thÆ°Æ¡ng. Mặc dù là nh tÃnh, nhÆ°ng gây ảnh hưởng vá» mặt xã há»™i và tâm lý lên bệnh nhân nên phải được xem xét. Sẹo lồi thÆ°á»ng thứ phát từ xá» tai và các qui trình phẫu thuáºt khác, Không có liệu pháp duy nhất nà o luôn luôn thà nh công. Những liệu pháp thông dụng sẽ được bà n đến ở bà i nà y. Má»™t và i trong số những liệu pháp ná»™i khoa bao gồm corticosteroids, interferon, 5- fluorouracil, và imiquimod. TrÆ°á»›c tiên là cắt bá» và phẫu thuáºt lạnh là những biện pháp ngoại khoa chủ yếu. Xạ trị và các biện pháp váºt lý khác cÅ©ng được bà n.
Â
Â
CÃC TỪ KHÓA: corticosteroids, excision, 5-fluorouracil, imiquimod, interferon, keloids.
Â
Sẹo lồi là sá»± tăng sinh collagen da là nh tÃnh thÆ°á»ng là do sá»± đáp ứng quá thừa của mô vá»›i tổn thÆ°Æ¡ng da. Tuy nhiên, cÅ©ng gặp sẹo lồi tiên phát không có tiá»n sá» chấn thÆ°Æ¡ng tại Ä‘iểm đó. Sẹo lồi thÆ°á»ng ngứa và /hoặc Ä‘au, mặc dù là nh tÃnh, nhÆ°ng chúng xâm lấn và o vùng da ká» cáºn bình thÆ°á»ng vá» lâm sà ng.
Â
Do xá» tai, những ngÆ°á»i nữ trẻ thÆ°á»ng có tần suất sẹo lồi cao hÆ¡n nam giá»›i. Những ngÆ°á»i trên 65 tuổi hiếm khi bị sẹo lồi, tuy nhiên, vì những thủ thuáºt ở giữa ngá»±c và shunt Ä‘á»™ng mạch và nh ngà y cà ng nhiá»u, nên tần suất sẹo lồi vùng ức tăng ở những ngÆ°á»i cao tuổi.
Â
Äiá»u trị sẹo lồi có nhiá»u mức Ä‘á»™ thà nh công khác nhau. Không có má»™t cách duy nhất nà o luôn luôn thà nh công. Nhiá»u báo cáo Ä‘iá»u trị thà nh công trong y văn là không đúng sá»± tháºt, Ä‘iá»u nà y được chứng minh qua những nghiên cứu lâm sà ng ngẫu nhiên. Có những mô hình Ä‘á»™ng váºt cÅ©ng được sá» dụng cho nghiên cứu lâm sà ng. Nhiá»u cách Ä‘iá»u trị ná»™i khoa, ngoại khoa, xạ trị và váºt lý thÆ°á»ng dùng phổ biến trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi sẽ được bà n trong bà i nà y.
Â
Dá»± phòng là nguyên tắc đầu tiên trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi.
Â
- Không nên tiến hà nh những thủ thuáºt thẩm mỹ không cần thiết ở những ngÆ°á»i sẹo lồi (những bênh nhân chỉ có sẹo lồi ở dái tai không được coi là những ngÆ°á»i tạo sẹo lồi).
Â
- Nên tránh những thủ thuáºt tối Ä‘a ở giữa ngá»±c, những vùng tổn thÆ°Æ¡ng da háºu phẫu phải được Ä‘iá»u trị bằng những kháng sinh thÃch hợp để tránh nhiá»…m trùng.
Â
-Tất cả những vết thÆ°Æ¡ng do phẫu thuáºt phải được đóng lại vá»›i Ä‘á»™ căng bình thÆ°á»ng nếu có thể, không nên cắt ngang khoảng cách giữa các khá»›p và nên cắt da theo hình elip nằm ngang theo cùng hÆ°á»›ng vá»›i Ä‘Æ°á»ng căng của da.
Â
ÄIỀU TRỊ NỘI KHOA. Tiêm steroid
Â
Má»™t trong những tiêu chuẩn lâu dà i cho Ä‘iá»u trị sẹo lồi và cách Ä‘iá»u trị thÆ°á»ng dùng nhất, là tiêm triamcinolon acetonid (10-40 mg/ml). Phải báo trÆ°á»›c cho bệnh nhân rằng vùng tiêm thuốc có thể bị mất sắc tố và tình trạng nà y kéo dà i 6 – 12 tháng. Việc  tiêm triamcinolon  gây Ä‘au cho bệnh nhân vì thế cần          sá» dụng EMLA hoặc L-M-Y ( lá»ai thuốc nà y trÆ°á»›c đây có tên là ELA-Max) 1-2 giá» trÆ°á»›c khi tiêm triamcinolon  . Ngòai ra để giúp bệnh nhân chịu được nhiá»u mÅ©i tiêm  và  giảm bá»›t Ä‘au do sẹo cÅ©ng cần tiêm lidocaine chứa epinephrine xung quanh sẹo trÆ°á»›c khi tiêm triamcinolon .Sau má»—i lần tiêm, phải thỠống tiêm coi kim có bị nghẹt hay không. Do. Ä‘á»™ cứng của mô sẹo nên sá»± đâm kim và o mô sẹo  sẽ  có tác Ä‘á»™ng nhÆ° việc đâm kim để lấy mẫu sinh  thiết bằng kim  khiến kim bị nghẽn.Phải đâm kim và bÆ¡m triamcinolon  và o đến táºn lá»›p nhủ bì, nÆ¡i tạo ra  chất collagenase. Không nên tiêm steroid và o mô dÆ°á»›i da vì có thể là m teo lá»›p mỡ bên dÆ°á»›i.  Sự kết tụ của chất mang steroid  được biểu hiện  dÆ°á»›i dạng cục u mà u và ng rất nhạt ở bên dÆ°á»›i Ä‘iểm tiêm bị teo. Corticosteroid ức chế alpha2- macroglobulin,má»™t chất có tác dụng ức chế collagenase. Má»™t khi chu trình nà y bị ngăn chặn,lượng collagenase sẽ  tăngvà do đó sẽ là m thoái hóa collagen. Nên tiêm trá»±c tiếp  và o chá»— sẹo lồi để  bệnh nhân  Ãt  bị Ä‘au hÆ¡n. Nếu dùng ni tÆ¡ lá»ng là m phù da trÆ°á»›c khi tiêm thì việc tiêm  cortocoid và o sẹo sẽ dá»… dà ng hÆ¡n.
Â
TrÆ°á»›c khi bắt đầu tiêm triamcinolon và o sẹo, phải báo trÆ°á»›c cho bệnh nhân rằng có thể gặp chứng teo và giãn mao mạch xung quanh chá»— tiêm. Äể tránh tái phát sẹo lồi nên tiêm corticoid cứ má»—i 2-3 tuần má»™t lần
Â
Việc phối hợp Ä‘iá»u trị bằng áp lá»±c hoặc tạo lá»›p silicone gel vá»›i tiêm tramcinolon và o trong sẹo Ä‘em lại hiệu quả hÆ¡n việc dùng riêng từng liệu pháp.
Â
Äiá»u trị bằng Interferon
Â
Interferon-alpha và gamma ức chế tổng hợp collagen loại I và III bằng cách khỠacid ribonucleic thông tin nội bà o. Benman và Flores đã báo cáo tỷ lệ tái phát 18,7% khi tiêm interferon alpha-2b sau khi cắt sẹo lồi so với tỷ lệ tái phát 51% khi chỉ cắt sẹo lồi mà không tiêm interferon và tỷ lệ tái phát
58% khi Ä‘iá»u trị sẹo lồi phối hợp vá»›i tiêm triamcinolon và o sẹo sau phẫu thuáºt.Liá»Æ° lượng  tiêm  là 1 triệu Ä‘Æ¡n vị và o má»—i centimét chiá»u dà i da xung quanh chá»— háºu phẫu, ngay sau khi phẫu thuáºt và tiêm nhắc lại  1 đến 2 tuần sau đó. Äối vá»›i vết cắt rá»™ng, bệnh nhân phải được tiá»n mê bằng acetaminophen để Ä‘iá»u trị những triệu chứng giống bệnh cúm do interferon gây ra. Äối vá»›i những bệnh nhân phải cắt bá» nhiá»u sẹo lồi hoặc những sẹo lồi lá»›n , việc Ä‘iá»u trị bằng trị interferon sẽ rất tốn kém.
Â
Äiá»u trị bằng 5-flurouracil
Â
Liệu pháp tiêm chất 5-flurouracil (5-FU) và o sẹo đã được dùng má»™t cách thà nh công trong Ä‘iá»u trị những sẹo lồi cô láºp nhá». Nếu tiêm há»—n hợp  0,1 ml triamcinolone acetonide 10 mg/ml và 0,9 ml 5-FU (50 mg/ml) kết quả sẽ tốt hÆ¡n. Ban đầu tiêm há»—n hợp nà y 3 lần má»™t tuần, sau đó Ä‘iá»u chỉnh tần suất tiêm theo đáp ứng lâm sà ng của ngÆ°á»i bệnh . Má»™t vết sẹo có kÃch thÆ°á»›c trung bình cần 5-10 lần tiêm, thÆ°á»ng là tiêm  má»—i tuần. Má»™t hạn chế lá»›n của 5-FU là gây Ä‘au khi tiêm khiến bệnh nhân không tuân thủ Ä‘iá»u trị.
Â
Äiá»u trị Imiquimod:
Â
Imiquimod 5% dạng kem gây sản xuất tại chá»— interferon tại nÆ¡i  bôi thuốc. Dá»±a trên thông tin nà y, Berman và Kaufiman đã bôi kem imiquimod háºu phẫu cho 12 bệnh nhân vừa cắt bá» sẹo lồi. Nên bắt đầu bôi Imiquimod ngay sau khi cắt bá» sẹo và bôi hằng ngà y liên tục trong 8 tuần. Những bệnh nhân của Berman được đánh giá 24 tuần sau khi cắt sẹo lồi và không có trÆ°á»ng hợp nà o tái phát sẹo lồi. Hầu
Â
hết các bệnh nhân Ä‘á»u bị kÃch ứng từ nhẹ đến nặng do bôi Imiquimod hằng ngà y . Những trÆ°á»ng hợp bị kÃch ứng nặng được ngÆ°ng thuốc từ và i ngà y  cho đến 1 tuần rồi má»›i bôi lại. Những bệnh nhân  có cá vết mổ rá»™ng, có những vết thÆ°Æ¡ng có cấy ghép da hoặc căng da không nên bôi kem Imiquimod trong 4-
6 tuần háºu phẫu, vì việc bôi imiquimod i sá»›m thÆ°á»ng là m cho chá»— phẫu thuáºt nở rá»™ng hoặc  bị nứt. HÆ¡n
50% bệnh nhân bị tăng sắc tố tại chá»— Ä‘iá»u trị.
Â
Các phuÆ¡ng pháp Ä‘iá»u trị  trị ná»™i khoa khác:
Â
-Băng keo Flurandrenolide (Cordran) được dán trên sẹo lồi trong 12-20 giá» má»™t ngà y thÆ°á»ng là m cho sẹo lồi má»m dần và phẳng lại. Cordran còn có tác dụng là m vết sẹo hết ngứa. Dùng lâu dà i có thể gây teo da.
Â
-Äối vá»›i những sẹo lồi nhá», tiêm và o sẹo lồi bleomycin (1mg/ml; 0,1-1 ml) cho thấy  thuốc là m thoái triển hoà n toà n và i sang thÆ°Æ¡ng.
Â
-Thuốc mỡ hoặc gel Clobetasol, bôi hai ngà y má»™t lần, có thể là m má»m và /hoặc là m phẳng sẹo lồi,giúp bệnh nhân  hết ngứa, hết cảm  và cảm giác khó chịu do sẹo lồi. Dùng lâu dà i thuốc sẽ gây mất sắc tố, teo và giãn mạch.
Â
-Tacrolimus là má»™t thà nh viên má»›i trong các trang bị Ä‘iá»u trị sẹo lồi. Nghiên cứu của Kim và cá»ng sá»± phát hiện có  sá»± tăng gen ung thÆ° gli-l trong các sẹo lồi nhÆ°ng trong các mô sẹo bình thÆ°á»ng thì không có hiện tượng nà y. Vì tacrolimus có thể ngăn chặn gen ung thÆ° thegli-1 nên được dùng Ä‘iá»u trị sẹo lồi  vá»›i cách dùng  2 lần /má»™t ngà y. Cần có những nghiên cứu lâu dà i và lá»›n hÆ¡n để xác định hiệu quả của liệu pháp nà y.
Â
- Việc  kết hợp Ä‘iá»u trị sẹo lồi bằng methotrecate kết hợp vá»›i cắt bá» sẹo phòng tránh  được sá»± tái phát sẹo.  Cho ngÆ°á»i bệnh uống 15-20 mg methotrexate má»—i lần 4 ngà y bắt đầu từ tuần trÆ°á»›c phẫu thuáºt, và liên tục trong 3-4 tháng sau khi vết cắt là nh.
Â
- Dùng Pentoxifyline (Trental) 400 mg ba lần /một ngà y cũng khá thà nh công trong dự phòng tái phát sẹo lồi đã cắt. Cơ chế tác động của thuốc chưa được hiểu đầy đủ, nhưng có thể do tuần hoà n tăng, quét sạch những yếu tố tăng trưởng nguyên bà o sợi.
Â
-Colchicine đã được dùng để Ä‘iá»u trị và dá»± phòng tái phát sẹo lồi bằng cách ức chế tổng hợp collagen, phá vỡ các vi ống, và kÃch thÃch collagenase.
Â
-Vì kẽm bôi ngoà i da ức chế lysyl oxidase và kÃch thÃch collagenase, nên được dùng  để Ä‘iá»u trị sẹo lồi, nhÆ°ng thà nh công còn hạn chế.
Â
-Tretinoin bôi hai lần một ngà y là m giảm ngứa và những triệu chứng khác của sẹo lồi, có thể là m thoái triển sẹo lồi một phần nà o.
Â
Má»™t số thuốc khác đã được thá» nhÆ°ng thà nh công còn hạn chế hoặc tá»· lệ nguy cÆ¡/lợi Ãch còn đáng ngá» là verapamil, cyclosporine, methatrexate, D-penicillamine, và Relaxin tiêm và o sẹo lồi.
Â
ÄIỀU TRỊ NGOẠI KHOA
Â
TrÆ°á»›c khi cắt bá» sẹo lồi, bác sÄ© phải lÆ°u ý đến những nguy cÆ¡ chÃnh Ä‘i kèm vá»›i sá»± tái phát sẹo lồi:
Â
1. Tiá»n sá» gia đình vá» sẹo lồi (nhất là những ngÆ°á»i Mỹ gốc Phi);
Â
2. Chá»— phẫu thuáºt bị nhiá»…m trùng;
Â
3. NÆ¡i phẫu thuáºt (nhất là giữa ngá»±c và vai);
Â
4. Loại chấn thÆ°Æ¡ng gây ra sẹo (bá»ng do nhiệt hoặc hóa chất);
Â
5. Căng da trong thá»i kỳ háºu phẫu .
Â
6. Da sáºm mà u nhóm 4-6 theo phân loại Fizpatrick.
Â
Ngoà i ra, tá»· lệ tái phát cho thủ thuáºt cắt bá» sẹo lồi Ä‘Æ¡n giản không kèm những biện pháp phụ trợ
háºu phẫu dao Ä‘á»™ng từ 50 – 80%.
Â
Phẫu thuáºt:
Â
Má»™t trong những qui trình dá»… nhất và thÆ°á»ng được áp dụng nhất để khá» bá» sẹo lồi là cắt bá» rồi tiêm IL corticosteroid. TrÆ°á»›c khi cắt, gây tê chá»— cắt bằng há»—n hợp tỉ lệ 5:5 lidocain chứa 2% epinephrin và triamcinolon acetonid 40 mg/ml. Äối vá»›i những sẹo lồi có đáy nông (1 cm hay nhá» hÆ¡n), ngÆ°á»i ta khuyến cáo cắt Ä‘Æ¡n giản rồi mà i mòn đáy và khâu lại.. Äối vá»›i sẹo lồi có đáy rá»™ng, cần phải ghép da ở chá»— cắt để khá»i bị căng da. Hầu hết những sẹo lồi đã cắt cần phải Ä‘iá»u trị phụ trợ thêm  nhÆ° : corticosteroid tiêm trong vết thÆ°Æ¡ng, băng ép, thuốc silicone gel, kem imiquimod hoặc tiêm interferon. Vết khâu phải để yên trong 10-14 ngà y vì há»—n hợp lidocaine/steroid để gây tê là m cháºm là nh vết thÆ°Æ¡ng.
Â
Äiá»u trị phức tạp hÆ¡n nhiá»u đối vá»›i những sẹo lồi ở dái tai không có cuống và những sẹo lồi có đáy rá»™ng trên những phần khác của cÆ¡ thể. TrÆ°á»›c hết phải tạo ra má»™t vết cắt hình bán nguyệt hoặc giống cái lưỡi ở phần dẹp nhất và bằng phẳng nhất của sẹo, vết cắt đủ rá»™ng để thấy đáy của sẹo. Vết cắt hình lưỡi nà y được khâu và o đáy bằng chỉ nylon cỡ 5 hoặc 6-0, và để yên trong 10 – 14 ngà y để tránh vết thÆ°Æ¡ng nứt ra. Äiểm háºu phẫu nà y được tiêm 10 – 40 mg/ml triamcinolon acetonid, bắt đầu má»™t tuần sau khi cắt chỉ (tiêm sá»›m hÆ¡n, nhất là ở thá»i đểim cắt chỉ có thể là m nứt vết thÆ°Æ¡ng), và láºp lại cứ má»—i 3 tuần x
4 lần để tránh sẹo lồi tái phát. Phải thông báo cho bệnh nhân rằng Ä‘iểm tiêm steroid có thể giảm sắc tố trong 6 tháng hoặc hÆ¡n. Băng ép và thuốc dán silicone gel thÆ°á»ng là những liệu pháp phụ trợ quan trá»ng. Äối vá»›i má»™t chá»— háºu phẫu sẹo lồi dái tai, ngÆ°á»i ta có sẵn loại băng ép dái tai có đệm silicon. Những loại băng ép nà y nên được dùng hai tuần sau khi cắt chỉ vì dùng sá»›m có thể là m nứt vết thÆ°Æ¡ng.
Â
Trong những trÆ°á»ng hợp vết sẹo đã cắt không thể  khép lại được , bác sÄ© có thể chèn và o bên dÆ°á»›i sẹo lồi chất bà nh trÆ°á»›ng mô .S á»± bà nh trÆ°á»›ng mô dần dần cho phép có thể cắt và đóng sẹo lại, và không là m căng da.
Â
Äối vá»›i những bệnh nhân bị sẹo lá»›n hoặc nhiá»u, không thể áp dụng thủ thuáºt cắt bá» thì việc bà o mòn sẹo cho ngang bằng vá»›i da bình thÆ°á»ng xung quanh rồi  bôi imiquimod kéo dà i  trong tám tuần đôi khi cÅ©ng thà nh công nhÆ°ng thÆ°á»ng bị tăng sắc tố là m cho vết sẹo có mà u  không hợp vá»›i mà u da xung quanh.
Â
Phẫu thuáºt lạnh
Â
Thủ thuáºt là m đông lạnh sẹo lồi bằng nitrogen lá»ng là m hÆ° hoại tế bà o và các mao mạch. Sá»± thiếu oxy là m mô bị há»ai tá» , bị tróc ra  và   xẹp xuống.  Nếu thá»i gian là m tan  mảng sẹo lồi đã được đông lạnh lá»›n hÆ¡n 25 giây sẽ dẫn đến hiện tượng giảm sắc tố thứ phát do tế bà o melanin bị hủy hoại, nhất là ở những ngÆ°á»i có da thuá»™c nhóm 4-6 theo phân loại của Fizpatrick.Việc thá»±c hiện  hai chu kỳ là m tan mảng sẹo đã được đóng băng,  má»—i chu kỳ kéo dà i 15-20 giây, trong 8-10 lần, , má»—i lần cách nhau 3 tuần,  thÆ°á»ng là m xẹp sẹo hoà n toà n ở hÆ¡n má»™t ná»a số  bệnh nhân được điá»u trị bằng phẫu thuáºt lạnh. Nếu kết hợp vá»›i chÃch IL steroid trong khi phẫu thuáºt lạnh  thì tỉ lệ bệnh nhân  có đáp ứng vá»›i Ä‘iá»u trị là 84%. Nhiá»u bệnh nhân không trở lại tái khám sau phẫu thuáºt do Ä‘au sau  mổ  và vết thÆ°Æ¡ng cháºm là nh. Hiện tượng mất sắc tố thÆ°á»ng kéo dà i nhiá»u năm.
Â
Xạ trị
Â
Tia phóng xạ được dùng nhÆ° má»™t Ä‘Æ¡n liệu pháp hoặc kết hợp vá»›i phẫu thuáºt để dá»± phòng tái phát sẹo lồi sau khi cắt bá». Khi được dùng nhÆ° Ä‘Æ¡n liệu pháp, tia phóng xạ thÆ°á»ng không hiệu quả lắm (tỉ lệ tái phát 5-100%) trừ khi  được dùng vá»›i  liá»u cao, tuy nhiên, Ä‘iá»u nà y có thể  gây nên hiện tượng carcinom tế bà o gai của da tại Ä‘iểm Ä‘iá»u trị 15-30 năm sau trị liệu. Má»™t trÆ°á»ng hợp carcinom phần tủy tuyến giáp đã được mô tả ở má»™t bé trai 11 tuổi tám năm sau khi cắt sẹo lồi ở cầm và chiếu xạ phẫu thuáºt.Việc  điá»u trị  xạ trị  nhÆ° má»™t Ä‘Æ¡n liệu pháp  cÅ©ng  đạt được hiệu quả trong việc là m giảm ngứa, giảm giảm Ä‘au và cảm giác căng của sẹo lồi.
Â
Chiếu xạ sẽ hiệu quả hÆ¡n nếu được áp dụng sau hai tuần đầu sau khi cắt bá» sẹo(là thá»i gian  mà các nguyên bà o sợi Ä‘ang phát triển). Liá»u chiếu xạ thÆ°á»ng dùng là 300 rads (5Gy) bốn lần/ngà y x bốn đến năm ngà y hoặc 500 rads (5Gy) x bốn lần/ngà y x ba ngà y bắt đầu từ ngà y phẫu thuáºt. Không nên Ä‘iá»u trị cho trẻ em bằng chiếu xạ, hoặc nếu đó là lá»±a chá»n Ä‘iá»u trị duy nhất khả thi, thì phải che chắn các hà nh xÆ°Æ¡ng để tránh là m cháºm sá»± phát triển xÆ°Æ¡ng.
Â
Kết hợp chiếu xạ trước và sau mổ cũng không hiệu quả gì hơn chiếu xạ sau mổ .Phương pháp chiếu xạ khe hở bằng Irridium 192 sau khi cắt bỠsẹo có tỷ lệ tái phát 21% ở 783 bệnh nhân sẹo lồi.
Â
Do sá»± phân phối lượng phóng xạ trong xạ trị từng đợt ngắn đến đúng  mục tiêu Ä‘iá»u trị  hÆ¡n phát xạ tia từ bên ngoà i nên phÆ°Æ¡ng pháp  xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao được dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau khi cắt sẹo. Xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao được dùng vá»›i liá»u 1200 Gy, chiếu là m bốn đợt trong 24 giỠđầu tiên sau phẫu thuáºt,tỉ lệ tái phát là 4,7%.(ứng vá»›i tám bệnh nhân , trong đó có  5/147 bệnh nhân (3,4%) được cắt bá» sẹo lồi rồi dùng Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao và 3/22 bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao Ä‘Æ¡n thuần). 88-94% bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng phẫu thuáºt phối hợp  vá»›i Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao đạt kết quả thẩm mỹ tốt hoặc rất tốt . Tất cả các bệnh nhân Ä‘á»u có  đáp ứng vá»›i Ä‘iá»u trị từng đợt ngắn liá»u cao : giảm ngứa,bá»›t Ä‘á» da, hoặc giảm  cảm giác bá»ng. NhÆ° váºy,xạ trị từng đợt ngắn liá»u cao kết hợp vá»›i cắt bá» sẹo dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘em lại sự  an toà n và hiệu quả trong Ä‘iá»u trị sẹo lồi và dá»± phòng tái phát.
Â
NHá»®NG LIỆU PHÃP VẬT Là Băng ép
Băng ép gradient (Jobst) là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện há»— trợ Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau mổ để phòng tránh tái phát . PhÆ°Æ¡ng pháp nà y còn được dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi sau khi bôi má»™t loại steroid mạnh hoặc dùng băng keo flurandrenolide. PhÆ°Æ¡ng pháp dùng băng keo flurandrenolide giúp là m giảm kÃch thÆ°á»›c và độ dà y của sẹo lồi bằng cách là m giảm các tế bà o bón tại nÆ¡i tổn thÆ°Æ¡ng  (lá»ai tế bà o nà y thÆ°á»ng tăng số lượng trong sẹo lồi) và là m giảm phóng thÃch histamin (chất nà y cÅ©ng thÆ°á»ng  tăng trong sẹo lồi). Băng ép
Â
là m giảm alpha-macroglobulin, chất ức chế phân cắt collagenase của collagen.Má»™t số  cÆ¡ chế  tác dụng khác của Ä‘iá»u trị bằng băng ép là : là m giảm hydrat hóa sẹo, dẫn đến sá»± là m bá»n vững tế bà o bón và tân sinh mạch cÅ©ng nhÆ° sản xuất khuôn ná»™i bà o, hoặc sá»± thiếu oxy đáng kể dẫn đến thoái hóa nguyên bà o sợi và collagen.
Â
Má»™t số phÆ°Æ¡ng pháp băng ép thÆ°á»ng được dùng trong Ä‘iá»u trị sẹo  lồi là băng ace, băng thun, băng nén (Coban), băng dán tai, băng có ống há»— trợ.
Â
Vì băng ép là má»™t liệu pháp lâu dà i, bệnh nhân thÆ°á»ng không tuân thủ Ä‘iá»u trị  tốt do thá»i gian trị
liệu kéo dà i .
Â
Cột thắt
Â
Cá»™t thắt sẹo có thể được dùng cho những sẹo lồi có cuống ở những vị trà không thể cắt được hoặc bệnh nhân không cho cắt. Má»™t loại chỉ khâu không hấp thụ 4-0 được cá»™t chặt quanh đáy sẹo và được thay chỉ má»—i tuần. Những cá»ng chỉ nà y ngà y cà ng ăn sâu và o gốc sẹo, là m cho gốc  sẹo bị rÆ¡i ra. Má»™t số trÆ°á»ng hợp  cần dùng  thêm thuốc giảm Ä‘au (Acetominophen) và i ngà y sau khi thắt. Vải băng ép chỉ tồn tại trong và i tháng, vì thể, để đạt hiệu quả tối Ä‘a, phải thay băng trÆ°á»›c khi băng bị rách.
Â
Laser
Â
Việc sá» dụng laser để Ä‘iá»u trị sẹo lồi có kết quả không nhất quán. Laser argon được dùng đầu tiên để Ä‘iá»u trị sẹo lồi.PhÆ°Æ¡ng pháp nà y có vẻ thà nh công đối vá»›i những sẹo lồi má»›i, Ä‘ang sinh mạch; tuy nhiên những nghiên cứu má»›i đây không chứng minh bất kỳ sá»± cải thiện nà o của sẹo lồi  khi được Ä‘iá»u trị bằng laser argon ngoại trừ sá»± giảm ngứa và giảm các triệu chứng khác trong và i tháng.
Â
Laser carbon dioxide, khi được dùng nhÆ° Ä‘Æ¡n liệu pháp, có tỉ lệ tái phát 40-90%. Ngay cả khi được kết hợp vá»›i IL corticosteroidssau mổ , phÆ°Æ¡ng pháp nà y  vẫn còn có tỉ lệ tái phát khá  cao. Công dụng chủ yếu của laser carbon dioxide là là m dẹp sẹo lồi lá»›n để chúng có thể được Ä‘iá»u trị bằng những biện pháp khác.
Â
Laser neodymium; yttrium-aluminum-arnet (Nd: YAG) 1064-nm dÆ°á»ng nhÆ° có ảnh hưởng đến chuyển hóa collagen. Laser nà y ức chế má»™t cách chá»n lá»c không ảnh hưởng đến các nguyên bà o sợi hoặc sá»± sao chép DNA. Má»™t khảo sát trong 3 năm ở hai trong số nhiá»u bệnh nhân cho thấy laser nà y là m má»m sẹo, giảm kÃch thÆ°á»›c, là m mà u da bình thÆ°á»ng.  NhÆ°ng do kÃch thÆ°á»›c mẫu chá»n để khảo sát qúa nhá», nên những kết quả trên không thể được loại suy cho má»™t số lượng bệnh nhân lá»›n hÆ¡n. Má»™t nghiên cứu khác cho thấy có hiện tượng cải thiện sẹo lồi ở 16/17 bệnh nhân được Ä‘iá»u trị bằng laser NdLYAG nhÆ°ng không thấy bà n đến việc theo dõi bệnh nhân.
Â
Laser sung mà u bÆ°á»›c sóng 585-nm đã được dùng má»™t cách thà nh công để Ä‘iá»u trị sẹo do cắt xÆ°Æ¡ng ức (25).  Khảo sát cho thấy chiá»u cao của sẹo có giảm đáng kể,  triệu chứng ngứa và ban Ä‘á» cÅ©ng giảm rõ rệt  ở hầu hết bệnh nhân và  những kết quả trên  kéo dà i trong Ãt nhất sáu tháng. Phối hợp tiêm triamcinolon trong tổn thÆ°Æ¡ng vá»›i laser sung mà u là m tăng hiệu quả Ä‘iá»u trị sẹo lồi.
Â
Thuốc dán gel Silicon
Â
Thuốc dán gel Silicon là má»™t miếng thuốc dán má»m, dạng gel dùng để Ä‘iá»u trị sẹo lồi. CÆ¡ chế tác Ä‘á»™ng của thuốc  hình nhÆ° là má»™t sá»± kết hợp hydrat hóa vá»›i việc là m thuyên tắc mạch. Ngoà i ra TGF beta-2 có thể giảm số lượng khi tiếp xúc vá»›i silicon.Các lá»ai  băng không chứa  gel silicone cÅ©ng cho
Â
kết qủa  tÆ°Æ¡ng tá»±. Sẹo lồi cà ng má»›i, bệnh nhân cà ng trẻ, sá»± đáp ứng cà ng tốt. Trẻ em  thÃch phÆ°Æ¡ng pháp nà y vì miếng dán dạng gel không gây Ä‘au. Cần phải Ä‘iá»u trị trong 6-12 tháng để đạt kết quả tốt nhất, nhÆ°ng sau và i tháng Ä‘iá»u trị hầu hết các bệnh nhân Ä‘á»u không tuân thủ vì thá»i gian kéo dà i, vì sá»± bất tiện của việc cắt và đặt miếng gel silicon lên sẹo. Äể dá»± phòng sá»± chảy nhão và nhiá»…m trùng thứ phát chá»— da được dán, chỉ nên đắp 22-23 giá» má»™t ngà y, rồi tháo ra ,chùi sạch vết sẹo má»—i ngà y và đảm bảo thông khà tốt.
Â
Hầu hết các thuốc dán nà y Ä‘á»u kéo dà i 2-3 tuần rồi bắt đầu thoái hóa. Bản thân gel không hiệu quả
bằng miếng dán.
Â
Dùng băng Polyurethane (Curad) 20-22 giá» má»™t ngà y là m má»m sẹo lồi và là m thoái triển sẹo sau 8 tuần Ä‘iá»u trị. Thà nh công tăng gấp ba đến bốn lần nếu polyurethane được dùng vá»›i lá»±c nén.
Â
NHá»®NG LIỆU PHÃP TIỀM NÄ‚NG MỚI
Â
Má»™t số những liệu pháp tiá»m năng má»›i:
Â
1. Tia UVA bước sóng dà i (340-400nm; UVAl) có thể giúp dự phòng tái phát sẹo lồi do có khả
năng là m giảm các tế bà o bón.
Â
2. Quercetin, một flavonol, có tác dụng ức chế sự phát triển và co thắt các nguyên bà o sợi quá thừa trong sẹo.
Â
3. Prostaglandin E2 (Dinoprostone) phục hồi sá»± sá»a chữa vết thÆ°Æ¡ng bình thÆ°á»ng.
Â
4. Chất tẩy mà u mạnh( vì sẹo lồi không có ở bệnh nhân bạch tạng và thoái triển khi da trên sẹo lồi trở nên trắng ra).
Â
5. Chất ức chế tế bà o bón mạnh: những tế bà o bón không những tăng trong sẹo lồi mà còn có quan hệ gần vá»›i các nguyên bà o sợi ở ngoà i bìa bá»n vững và bị viêm của sẹo lồi. Vùng thoái triển của sẹo lồi không có liên quan đến nguyên bà o sợi - tế bà o bón.
Â
6. Liệu pháp gene.
Â
Kết luáºn:
Â
Sẹo lồi, má»™t  tổn thÆ°Æ¡ng là nh tÃnh vá» mặt ná»™i khoa, nhÆ°ng thÆ°á»ng ác tÃnh vá» mặt tâm lý và xã há»™i,là những tổn thÆ°Æ¡ng thứ phát từ má»™t đáp ứng mô liên kết bất thÆ°á»ng ở những ngÆ°á»i có khuynh hÆ°á»›ng tạo sẹo lồi . Sẹo lồi đặt ra má»™t thách thức lá»›n cho bác sÄ© Ä‘iá»u trị vì tỉ lệ tái phát cao và thÆ°á»ng  không đáp ứng  vá»›i Ä‘iá»u trị. Mặc dù tiêu chuẩn và ng hiện nay là cắt bá» sẹo  rồi tiêm IL steroid hoặc dùng những liệu pháp phụ trợ khác, nhÆ°ng rất nhiá»u những chá»n lá»±a Ä‘iá»u trị đã  chứng minh cho thấy  rằng không có má»™t liệu pháp duy nhất nà o đạt hiệu quả 100%. Vì váºy y há»c cần phải nghiên cứu tiếp vá» Ä‘iá»u trị sẹo lồi.
Â
(Dịch từ: “Medical and surgical therapies for keloidsâ€Â trong Dermatologic Therapy, Vol.17, 2004)
Â