Eczema

 

1.Äại cÆ°Æ¡ng

1.1. Tình hình.

Chàm là má»™t bệnh da phổ biến, có trên khắp thế giá»›i và là bệnh thÆ°á»ng thấy nhất. Các bệnh da xếp vào nhóm bệnh “chàm†tại hầu hết các quốc gia được dùng để chỉ má»™t phạm trù riêng biệt lá»›n nhất trong các chẩn Ä‘oán da há»c.Khoảng 10% dân số trên thế giá»›i mắc bệnh chàm. Ở Việt Nam bệnh chàm chiếm 25% trong tổng số các bệnh ngoài da. Chàm là má»™t loại bệnh có sá»± phối hợp vá»›i những biến đổi vá» mặt địa lý, vá» chủng tá»™c và tính mạn của nó.

 

Tá»· lệ tăng ở những quốc gia, ở vùng nhiệt Ä‘á»›i. Tại London 18% chàm được tìm thấy trong các đối tượng đến khám bệnh. Má»™t số Ä‘iá»u tra vá» các bệnh da tại phòng khám tổng quát phát hiện 33% và 23% trong tất cả các trÆ°á»ng hợp tại Glasgow và Oxford. Chàm chiếm 17% trong tất cả các bệnh tại Hylạp.Các từ “viêm da†và “chàm†nói chung được dùng nhÆ° đồng nghÄ©a. Tuy nhiên, trong khi má»i dạng chàm Ä‘á»u là viêm da, nhÆ°ng không phải viêm da Ä‘á»u là chàm, chàm là má»™t bệnh da không lây truyá»n, ngứa, viêm. Nó có thể là cấp, bán hay mạn tính.

Biểu hiện vỠlâm sàng rất đa dạng nhưng nói chung bao giỠcũng có đặc tính sau:- VỠlâm sàng : có ngứa, có mụn nước sắp xếp thành từng mảng giới hạn không rõ, tiến triển thành từng đợt, dai dẳng hay tái phát.

- VỠgiải phẫu bệnh lý có thương tổn thuộc loại xốp bào.

- Vá» sinh bệnh há»c : ngÆ°á»i ta cho rằng chàm là má»™t phản ứng của da vá»›i những tác nhân trong hoặc ngoài cÆ¡ thể. Trong Ä‘iá»u kiện có má»™t địa tạng đặc biệt, địa tạng dị ứng.Hai yếu tố cÆ¡ bản phát sinh ra chàm là địa tạng dị ứng và tác nhân kích thích ở trong hay ngoài vào địa tạng ấy. Cả hai yếu tố Ä‘á»u thay đổi nhiá»u ít tùy theo từng trÆ°á»ng hợp.Việc phân loại chàm rất khó khăn vì danh pháp không thống nhất và nguyên nhân bệnh lại Ä‘a dạng. Do vậy, không có bảng phân loại hoàn toàn vừa ý vá» bệnh này.

Vì vậy, má»™t Ä‘iá»u cần chú ý là đứng trÆ°á»›c má»™t bệnh chàm cần phải phân tích rõ ràng thuá»™c vá» thể nào, khu trú vào đâu, Ä‘iá»u tra vá» tiá»n sá»­, làm những thá»­ nghiệm (test), tìm các tác nhân vật lý, hóa há»c, vi khuẩn... để Ä‘i đến má»™t chẩn Ä‘oán chính xác, quyết định rõ ràng chàm thuá»™c thể bệnh nào, tiến triển nhÆ° thế nào, yếu tố tác nhân nào gây ra là chính.

1.2. Nguyên nhân.

1.2.1. Bệnh chàm phát sinh do hai yếu tố : cơ địa và dị ứng nguyên.

Cơ địa .

Có thể có tính chất gia đình, di truyá»n, tiá»n sá»­ trong gia đình bệnh nhân có thể có ngÆ°á»i bị chàm, hen suyển. Có nhiá»u công trình má»›i đã chứng tá» cÆ¡ địa là những biến đổi sinh vật, chuyển hóa các chất do rối loạn chức năng ná»™i tạng, ná»™i tiết, thần kinh (vá» cận lâm sàng sẽ thấy CTM : tăng bạch cầu ái toan và Ä‘Æ¡n nhân).Các tác nhân kích thích bên trong, kèm theo có thể bị viêm xoang, xÆ¡ gan, viêm đại tràng, viêm tai xÆ°Æ¡ng chÅ©m, các bệnh vá» thận...Có thuyết cho rằng do rối loạn thần kinh vận mạch, rối loạn chức năng thận, tiêu hóa nhÆ°ng chÆ°a được chứng minh.

Dị ứng nguyên :

Các thuốc hay gây phản ứng : lÆ°u huỳnh, thủy ngân, thuốc tê, sunfamid, chlorocit, penicillin, streptomycin.Hóa chất gây bệnh do nghá» nghiệp : xi măng, thuốc nhuá»™m, nguyên liệu làm cao su, sÆ¡n xe, dầu mỡ, than đá, phân hóa há»c, thuốc sâu, acit, kiá»m,...

Các sản phẩm vi sinh có cơ chế dị ứng : vi khuẩn, nấm, siêu vi.

Yếu tố vật lý : ánh sáng, độ ẩm, sự cỠsát, gãi và các tổn thương khác.Quần áo, đồ dùng, giày dép cao su, nylon, khăn len, bút máy, phấn sáp, kem bôi mặt, thuốc nhuộm tóc.

Một số cây : sơn, cúc tần, rau đay, tía tô dại, cỠhoang.

Thức ăn : đặc biệt là các loài tôm, cua, nhá»™ng.Phân tích căn nguyên Ä‘i kèm vá»›i việc phát sinh ra bệnh chàm thì thấy ngoài má»™t số yếu tố ngoại lai ra, nhiá»u bệnh nhân có tình trạng cấp tính hay mạn tính, xúc cảm mạnh, chấn thÆ°Æ¡ng tinh thần, mâu thuẫn trong gia đình hay trong xã há»™i gây ra những Ä‘iá»u kiện thuận tiện dá»… sinh ra bệnh chàm.

1.2.2. Nguyên nhân phức tạp nhiá»u khi khó hoặc không phát hiện được. Có thể do:

Nguyên nhân ngoại giới. 

Các yếu tố vật lý, hoá há»c, thá»±c vật, sinh vật há»c đụng chạm vào da gây cảm ứng thành viêm da, eczema (các chất này gá»i là dị nguyên). Ví dụ: ánh sáng, thuốc bôi, tiêm uống, các hoá chất dùng trong công nghiệp, trong gia đình (cao su, ká»n, crôm, xi măng, sÆ¡n...) 
Một số bệnh ngoài da gây ngứa (nấm, ghẻ...) do chà xát, bôi thuốc linh tinh... có thể trở thành eczema thứ phát. 

Nguyên nhân nội giới. 

- Rối loạn chức phận nội tạng, rối loạn thần kinh, rối loạn nội tiết có thể là nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp gây eczema. 
Dù nguyên nhân ná»™i giá»›i hay ngoại giá»›i cÅ©ng Ä‘á»u có liên quan đến phản ứng đặc biệt của cÆ¡ thể dẫn đến phản ứng dị ứng, bệnh nhân có " thể địa dị ứng ". 
Theo Halpern, Coombs phản ứng eczema được xếp vào kiểu " mẫn cảm tế bào trì hoãn" trong đó có vai trò của các tế bào lymphô mang ký ức kháng nguyên. Tế bào limpho-T Ãóng vai trò chính trong việc phát sinh chàm thể tạng (CTT).

- Má»—i khi kháng nguyên xâm nhập vào cÆ¡ thể thì kháng nguyên sẽ tiếp xúc vá»›i tế bào Limpho-T, sá»± tiếp xúc này sẽ làm thay đổi mặt bên trong của tế bào T. Cụ thể là làm tăng Calcium (Ca++) trong ná»™i tế bào và kích thích sá»± kết hợp vá»›i Calmodulin (Cal) và Calcineurin (CN), thúc đẩy Calcineurin di chuyển đến NF-AT (Nuclear factor of activated T-cells) ở nguyên sinh chất, tại đây Calcineurin sẽ khá»­ Phosphore của NF-AT, NF-AT đã khá»­ Phosphore sẽ xâm nhập vào nhân của tế bào T, NF-AT sẽ kích thích tạo ra Interleukine 2 (IL2) và các Cytokines khác, Cytokines được phóng thích vào máu dá»… gây nên triệu chứng viêm và dị ứng ở da ngÆ°á»i bị CTT (H. 1).

2. Triệu chứng. 

2.1. Vị trí: 
có tính chất bất kỳ, vùng da nào cũng có thể bị eczema, tuy nhiên tuỳ theo từng thể lâm sàng hay ở vị trí nào (sẽ trình bày ở phần thể lâm sàng). 

2.2. Tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản: tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản trong bệnh eczema là đám mảng Ä‘á» da và mụn nÆ°á»›c, mụn nÆ°c là tổn thÆ°Æ¡ng Ä‘iển hình của bệnh eczema, eczema phát triển qua Bệnh thÆ°á»ng tiến triển theo 5 giai Ä‘oạn, phản ánh tình hình biến chuyển của mụn nÆ°á»›c, má»—i đợt có thể kéo dài từ má»™t vài ngày đến má»™t vài tuần.

+ Giai Ä‘oạn tấy Ä‘á» : bắt đầu ngứa hay là cảm giác nóng rồi trở thành Ä‘á» phù và nóng. Có thể phù ở những vùng da lá»ng lẻo nhÆ° mi mắt, bao quy đầu. Trên bá» mặt xuất hiện những hạt nhá» màu trắng mà sau nầy sẽ tạo thành mụn nÆ°á»›c. Bệnh bắt đầu bằng trên da xuất hiện vết hoặc đám Ä‘á», hÆ¡i ná», cá»™m nhẹ, ranh giá»›i không rõ, rất ngứa - trên ná»n Ä‘á» xung huyết nhìn kỹ thấy có những sẩn tròn lấm tấm nhÆ° hạt kê (thá»±c chất là những mụn nÆ°á»›c Ä‘ang từ dÆ°á»›i đùn lên) đây là phản ứng đầu tiên của biểu bì.

+ Giai Ä‘oạn nổi mụn nÆ°á»›c : các mụn nÆ°á»›c Ä‘iển hình của bệnh chàm thÆ°á»ng phát sá»›m trên ná»n da Ä‘á», có khi tràn ra vùng da lành. Kích thÆ°á»›c nhá» nhÆ° đầu Ä‘inh ghim, đôi khi to bằng bá»ng nÆ°á»›c. Mụn nÆ°á»›c nhá» rất nông, chứa dịch trong, sắp xếp thành mảng chi chít, dày đặc. Trên má»™t mảng chàm, do có nhiá»u đợt liên tiếp, mụn nÆ°á»›c ở nhiá»u giai Ä‘oạn khác nhau.

+ Giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c : mụn nÆ°á»›c có thể vỡ Ä‘i do bệnh nhân gãi hoặc vỡ dập tá»± nhiên, nÆ°á»›c vàng chảy ra, khi thì từng giá»t, khi thì dính vào quần áo. Äến giai Ä‘oạn này, mảng chàm lổ chổ nhiá»u vết trợt hình tròn còn gá»i là giếng chàm (giai Ä‘oạn này dá»… bị bá»™i nhiá»…m). Huyết thanh thấm ra ngoài, nếu lấy má»™t vật gì đậy lại thì sau má»™t thá»i gian huyết thanh sẽ tạo thành má»™t mảng dày. Giai Ä‘oạn mụn nÆ°á»›c (còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c): mụn nÆ°á»›c ngày càng nhiá»u và xuất hiện trên khắp bá» mặt đám tổn thÆ°Æ¡ng, mụn nÆ°á»›c eczema có các đặc tính sau: 
- Mụn nước nhỠbằng đầu tăm, đầu kim 1-2 mm. 
- Nông, tự vỡ. 
- San sát bên nhau kín khắp bỠmặt thương tổn. 
- Äùn từ dÆ°á»›i lên hết lá»›p này đến lá»›p khác. 
Äám tổn thÆ°Æ¡ng bá» mặt chi chít các mụn nÆ°á»›c. Mụn nÆ°á»›c nông, tá»± vỡ và do ngứa gãi nên đám tổn thÆ°Æ¡ng bị trợt, chảy dịch nên còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c, giai Ä‘oạn này kéo dài nhiá»u ngày hoặc vài tuần, các mụn nÆ°á»›c vỡ Ä‘i để lại Ä‘iểm chợt nhá» nhÆ° châm kim (còn gá»i là giếng eczema của Devergie) nhiá»u Ä‘iểm chợt liên kết thành đám mảng trợt, Ä‘á» rỉ dịch, đồng thá»i dá»… nhiá»…m khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết..

+ Giai Ä‘oạn da nhẵn(lên da non): sau má»™t thá»i gian thì sá»± xuất tiết giảm, khi chảy nÆ°á»›c vàng, huyết thanh Ä‘á»ng lại trên mặt da, làm thành những vảy tiết dày. Sau má»™t thá»i gian vảy tiết khô Ä‘á»ng rồi bong ra để lá»™ lá»›p da nhẵn bóng má»ng nhÆ° vá» hành. Giai Ä‘oạn này ngắn. Giai Ä‘oạn này đám tổn thÆ°Æ¡ng giảm viêm, giảm xung huyết, giảm chảy dịch, các vết chợt khô, đóng vẩy, lên da non thành má»™t lá»›p da nhẵn bóng nhÆ° vá» hành, ná»n da hÆ¡i nhiá»…m cá»™m, sẫm mầu hÆ¡n.

+ Giai Ä‘oạn bong vảy da(Giai Ä‘oạn liken hoá, hằn cổ trâu) : lá»›p da vừa tái tạo, tá»± rạn nứt bong vảy thành mảng dày hoặc vụn nhÆ° cám, hoặc da dày lên, tăng sắc tố, có kẻ ô gá»i là liken hóa. Sau má»™t thá»i gian khá lâu nếu không có mụn nÆ°á»›c tái phát, da sẽ trở lại bình thÆ°á»ng không có sẹo, bởi vì tổn thÆ°Æ¡ng ở lá»›p thượng bì. 
Eczema tiến triển lâu ngày da càng ngày càng sẫm mầu, tăng nhiá»…m cá»™m, bá» mặt xù xì thô ráp, sá» ná»n cứng cá»™m, các hằn da nổi rõ, ở giữa các hằn da có các sẩn dẹt nhÆ° trong bệnh lichen, quá trình này gá»i là lichen hoá. Chia thành 5 giai Ä‘oạn của eczema để dá»… hiểu tiến triển cuả má»™t eczema nhÆ°ng trên thá»±c tế các giai Ä‘oạn không thá»±c phân chia rõ rệt nhÆ° vậy mà thÆ°á»ng xen kẽ nhau, lồng vào nhau. Ví dụ trên đám tổn thÆ°Æ¡ng có vùng là giai Ä‘oạn chảy dịch, có vùng đã bắt đầu lên da non, lúc đó phải đánh giá xem tổn thÆ°Æ¡ng giai Ä‘oạn nào chiếm Æ°u thế mà chẩn Ä‘oán giai Ä‘oạn cấp, bán cấp, hay mạn lichen hoá. Äã sang giai Ä‘oạn sau có khi vì má»™t nguyên nhân nào đó (chà xát, bôi thuốc không phù hợp) lại trở lại giai Ä‘oạn trÆ°á»›c.

- Giai Ä‘oạn Ä‘á» da, mụn nÆ°á»›c, chảy nÆ°á»›c còn gá»i là eczema giai Ä‘oạn cấp tính. 
- Giai Ä‘oạn đóng vẩy da, nên da non, khô hÆ¡n gá»i là eczema bán cấp. 
- Giai Ä‘oạn lichen hoá, hằn cổ trâu được gá»i là eczema mạn tính. 

2.3. Triệu chứng ngứa :

Ngứa tồn tại dai dẳng, rất trung thành vá»›i bệnh, nghÄ©a là xuất hiện ngay từ thá»i kỳ Ä‘á» da cho đến cuối giai Ä‘oạn. CÆ°á»ng Ä‘á»™ rất dữ dá»™i, có thể làm rối loạn giấc ngủ của bệnh nhân. Khi gãi làm vỡ các dưỡng bào sẽ phóng thích ra các histamin gây ngứa thêm.

- Ngứa là triệu chứng xuyên suốt, xuất hiện sá»›m nhất tồn tại dai dẳng, ngÆ°á»i ta coi bệnh eczema là bệnh da ngứa Ä‘iển hình. 
Tiến triển: mạn tính hay tái phát, nhiá»u đợt vượng bệnh, xen kẽ các giai Ä‘oạn tạm đỡ. 

3. Các thể lâm sàng:

3.1. Theo tính chất của thương tổn :

-Chàm đỠ: da đỠsẫm, gần giống như là xuất huyết, hay ăn vào cẳng chân, chẩn đoán được vì có một vài mụn nước nhỠkín đáo, chảy nước vàng.

-Chàm dạng bá»ng nÆ°á»›c: khi thÆ°Æ¡ng tổn chứa dịch lá»›n hÆ¡n 1mm gá»i là bá»ng nÆ°á»›c, mụn nÆ°á»›c sẽ to và sâu hÆ¡n khi khu trú ở vùng da dày nhÆ° lòng bàn tay, chân.

-Chàm có sẩn : các sẩn ná»n nổi cao trông nhÆ° sẩn huyết thanh tập trung thành từng đám.

3.2. Theo tiến triển của bệnh :

-Chàm cấp : ná»n da Ä‘á», phù và chảy nÆ°á»›c nhiá»u.

-Chàm bán cấp : da còn Ä‘á», ít phù ná», hết chảy nÆ°á»›c.

-Chàm mạn : bệnh chàm cấp tính dai dẳng, không khá»i thì trở thành bệnh chàm mạn tính, biểu hiện da Ä‘á» có vảy ngứa, thỉnh thoảng lại chảy nÆ°á»›c, nếu tồn tại lâu và do gãi nhiá»u thì da sẽ dày lên, nếp da sâu xuống tức là liken hóa.

-Chàm bá»™i nhiá»…m : do nhiá»…m tạp khuẩn, bên cạnh các mụn nÆ°á»›c có các mụn mủ, loét trợt. Khi có vảy vàng giống vảy chốc gá»i là chàm chốc hóa.

-Chàm hóa :những bệnh da do bôi thuốc không hợp gây kích thích sẽ biến sang chàm, bên cạnh những thương tổn cũ xuất hiện những mụn nước giống bệnh chàm.

3.3. Theo căn nguyên : 

3.3. 1. Eczema tiếp xúc: (contact eczema, contact dermatitis). 
- Vị trí: xuát hiện đầu tiên ở vùng tiếp xúc thÆ°á»ng là vùng hở, có khi in hình vật tiếp xúc (ví dụ hình quai dép, hình dây Ä‘eo đồng hồ...) 
- Tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản: da Ä‘á» xung huyết, có khi Ä‘á» xung huyết mạnh, hÆ¡i ná», trên bá» mặt có mụn nÆ°á»›c, có khi có bá»ng nÆ°á»›c, cấp tính trợt Æ°á»›t, chảy dịch, phù ná». Có thể có hình thái mạn tính, khô, dầy cá»™m và có vảy da. 
- Ngừng tiếp xúc bệnh thuyên giảm, tiếp xúc lại với dị ứng nguyên bệnh tái phát hoặc nặng lên. 
- Làm thá»­ ứng da (Skin test) vá»›i chất tiếp xúc (dị ứng nguyên) thÆ°á»ng dÆ°Æ¡ng tính, thÆ°á»ng làm test áp da, test con tem (Patch test) nhÆ°ng không làm khi bệnh Ä‘ang vượng hay Ä‘ang Ä‘iá»u trị corticoids. 
- Một số dị ứng nguyên (Allergens) ngoại giới gây eczema tiếp xúc như: Nikel, potassium dichromate, fomaldehyte, xi măng, cao su, neomycin, Streptomycin... 
- Eczema tiếp xúc có cÆ¡ chế miá»…n dịch thuá»™c típ IV tăng mẫn cảm loại hình chậm có vai trò lymphô T, khác vá»›i viêm da tiếp xúc không dị ứng (nonallergic) thÆ°á»ng gá»i là viêm da tiếp xúc kích ứng (irritant contact dermatitis) không có cÆ¡ chế miá»…n dịch dị ứng, thÆ°á»ng do tiếp xúc các chất hoá há»c có nồng Ä‘á»™ cao (nhÆ° acid và kiá»m mạnh) và hầu nhÆ° ai tiếp xúc Ä‘á»u bị ở vùng da tiếp xúc đó. Eczema tiếp xúc hay viêm da tiếp xúc là hiện tượng ngứa ở thượng bì và bì, thÆ°á»ng khởi đầu khu trú, gây ra bởi các chất gây dị ứng hoặc các chất gây kích thích, từ môi trÆ°á»ng tiếp xúc vá»›i da.Có 2 dạng viêm da tiếp xúc : là viêm da tiếp xúc dị ứng và viêm da tiếp xúc kích thích .NgÆ°á»i ta Æ°á»›c tính tỉ lệ bệnh viêm da tiếp xúc trong dân số chung thay đổi từ 1,5 đến 4,5%. Eczema tiếp xúc là nguyên nhân quan trá»ng làm mất khả năng nghá» nghiệp và sinh hoạt cá nhân.Xuất Ä‘á»™ lên đến 15% có thể tìm thấy trong các nhóm nguy cÆ¡ cao (nhÆ° thợ làm tóc, thợ xây dá»±ng nhà, nông dân, thợ xe máy ô tô, ngÆ°á»i làm vệ sinh...).

Xuất Ä‘á»™ của Eczema tiếp xúc đã và Ä‘ang tăng lên hàng năm. Eczema tiếp xúc chiếm khoảng 20% bệnh nhân đến phòng khám da há»c. Gần 30% các bệnh nghá» nghiệp tại Tây Äức là chàm tiếp xúc, phần lá»›n (70%) thuá»™c dạng kích thích.Là bệnh cấp tính, thÆ°Æ¡ng tổn xuất hiện ở vùng da hở, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i vùng tiếp xúc, có tiá»n sá»­ tiếp xúc, khi loại trừ nguyên nhân thì khá»i, khi tiếp xúc thì bị lại. Khởi đầu phát ban chàm là khu trú và giá»›i hạn trong phạm vi tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh. Vá» sau, phát ban dị ứng có thể lan ra đến các vùng da khác, thÆ°á»ng gặp ở phần da lá»™ sáng của thân thể. Tuy vậy, bất cứ vùng nào của da khi đã tiếp xúc vá»›i chất gây nhạy cảm hoặc gây kích thích Ä‘á»u có thể bị tổn thÆ°Æ¡ng. Các nÆ¡i da dày nhÆ° lòng bàn tay chân, da đầu không bị tổn thÆ°Æ¡ng. Viêm da tiếp xúc kích thích thÆ°á»ng gây tổn thÆ°Æ¡ng ở lÆ°ng bàn tay và kẽ các ngón nhiá»u hÆ¡n so vá»›i mặt lòng. Các tác nhân theo Ä‘Æ°á»ng không khí (thuốc trừ sâu, thuốc trừ vật hại (chuá»™t bá»), formaldehyde, phấn hoa...) thÆ°á»ng gây bệnh ở mặt, cổ và cánh tay.

Biểu hiện lâm sàng ở giai đoạn cấp tính theo trình tự như sau :

Trong giai Ä‘oạn cấp nếu nguyên nhân được loại trừ thì hồng ban biến mất trong vài ngày, mụn nÆ°á»›c chảy nÆ°á»›c khô Ä‘i, vảy tiết được thành lập, tróc vảy và da trở lại bình thÆ°á»ng. Tuy nhiên, nếu sá»± tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh còn tiếp tục thì bệnh chuyển sang giai Ä‘oạn bán cấp và sau đó trở thành mạn tính, lúc này thÆ°Æ¡ng tổn khô, nhám, ngả Ä‘á», dạng sẩn, vảy mịn, dày lên và liken hóa.

Các di chuyển thÆ°á»ng gặp : Dị ứng nguyên có thể từ thú vật (len, lông, da) hoặc từ thá»±c vật (cây sÆ¡n Ä‘á»™c, cây anh thảo, cây tá»i...). Trên toàn thế giá»›i khoảng 10.000 cây cỠđã bị nghi ngá» gây ra viêm da tiếp xúc dị ứng.Viêm da tiếp xúc do tiếp xúc vá»›i các vật dùng hàng ngày : nhÆ° son môi, kem bôi mặt, kem đánh răng, đồng hồ Ä‘eo tay, thuốc móng tay, kính Ä‘eo mắt, kháng sinh bôi tại chá»—, đồ nhá»±a, ni lông, há»™p diêm, tiá»n bằng kim loại và chìa khóa nằm trong túi có thể gây ra viêm da tiếp xúc tại vùng da bên dÆ°á»›i đồ vật.Äể chẩn Ä‘oán chàm tiếp xúc thÆ°á»ng dùng test áp vá»›i dị nguyên được pha loãng trong dung môi : áp phản ứng nguyên trên da lành, băng kín sau 15 phút, 48 giá» Ä‘á»c kết quả, nếu có ngứa và nổi mụn nÆ°á»›c là dÆ°Æ¡ng tính.Äặc Ä‘iểm đặc biệt của chàm thể tạng và chàm tiếp xúc là IgE tăng cao.

Äiá»u trị: 
- Phát hiện dị ứng nguyên tiếp xúc và tránh tiếp xúc với dị ứng nguyên. 
- Mỡ corticoids tại chỗ. 
- Corticoids uống khi bệnh lan rộng hay tổn thương ở mặt, sinh dục, uống vào buổi sáng. 

3.3.2. Eczema thể địa, viêm da cơ địa (Atopic dermatitis) (AD). 

*Viêm da cÆ¡ địa là biểu hiện ngoài da của cÆ¡ địa Atopy (Atopic state, Atopic diathesis), 70 % số bệnh nhân có tiá»n sá»­ gia đình bị hen, viêm mÅ©i dị ứng, sốt mùa cá» khô (hay fever) hoặc eczema. Khoảng 10 % trẻ em cá»› má»™t vài dạng biểu hiện của viêm da cÆ¡ địa. Có sá»± hình thành và tăng IgE còn gá»i là viêm da tăng IgE, có má»™t phản ứng tăng mẫn cảm do giải phóng chất hoạt mạnh từ tế bào Mastocytes hoặc Basophils. Eczema thể tạng chiếm khoảng 2-3 % dân số trẻ em và 1% dân số ngÆ°á»i lá»›n. Xuất Ä‘á»™ trên dân số chung ở Hoa Kỳ có thể thay đổi từ 3-5%. Tá»· lệ bệnh tăng lên đặc biệt ở vùng ấm áp và các đợt bùng phát theo mùa, thÆ°á»ng vào mùa xuân và mùa thu. Bệnh thÆ°á»ng bắt đầu sá»›m trong năm đầu tiên của cuá»™c Ä‘á»i và có thể có nhiá»u đợt trong nhiá»u năm sau đó. Khoảng 60% bệnh nhân bị Eczema thể tạng ở tuổi đầu tiên và 30% ở giữa tuổi lên 1 và lên 5.Nguyên nhân Eczema thể tạng hiện chÆ°a được biết rõ. Có thể tùy thuá»™c vào tác dụng há»— tÆ°Æ¡ng của nhiá»u yếu tố thể tạng, miá»…n dịch, tâm lý và thá»i tiết. Bản chất di truyá»n giữ vai trò quan trá»ng trong chàm thể tạng. Khoảng 70% ngÆ°á»i mắc bệnh này có tiá»n sá»­ cá nhân hoặc gia đình có viêm mÅ©i dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, chàm thể tạng hoặc hen phế quản.

*Sinh bệnh há»c và miá»…n dịch há»c của viêm da Atopy (AD): 
- Có tính chất gia đình rõ rệt, nếu cả hai cha mẹ bị bệnh dị ứng 79 % con cái bị AD, 73 trẻ em bị AD có tiá»n sá»­ gia đình bị AD. 
- Nghiên cưú vá» gen há»c gần đây phát hiện ở bệnh nhân AD thấy: 
+ Nhiễm của thụ thể có ái tính cao với IgE.bsắc thể (NST) 11913 chuỗi 
+ NST 5931 - 33 là gen của các cytokins IL4. IL5, 6MCSF. 
+ NST 14911 - 1 là gen của Chymase của dưỡng bào (Mastocyte). 
+ NST 6q gen của HLA - DR. 
+ NST 16 p 11- 2-11.1 gen của thụ thể IL4. 
- Vai trò của kháng thể Reagin trong bệnh sinh của AD đã được nghĩ đến. 
IgE tăng cao ở 80 % số bệnh nhân AD và càng cao nếu AD càng nặng, mức IgE ở bệnh nhân AD cao hÆ¡n ở hen xuyá»…n và viêm mÅ©i dị ứng. Tuy nhiên ở 20 % số bệnh nhân AD vẫn có mức IgE bình thÆ°á»ng. Giải thích Ä‘iá»u này bằng cÆ¡ chế sau: 
Một mặt trong bệnh AD, Histamin tác động lên thụ thể H2 của bạch cầu, làm cho chức năng của bạch cầu suy yếu, suy yếu chuyển dạng lympho (TTL giảm). Mặt khác suy giảm số lượng TS tức là tế bào lympho mang thụ thể H2, chính các tế bào này có chức năng sản xuất ra một yếu tố ức chế sản xuất IgE do histamin phát động, IgE được sản xuất tăng cao do thiếu yếu tố này. Ngoài ra IgE tăng cao còn do trong bệnh AD có tăng cao AMP - Phosphodiesterase trong tế bào B/ hoặc tế bào T giúp đỡ (T hỗ trợ) làm cho tổng hợp IgE tăng cao. 
- IgE tăng cao không phải là yếu tố cÆ¡ bản trong sinh bệnh há»c của AD. 
- Theo Thomas Biefer (CHLB Äức) tế bào Langerhans ở bệnh nhân AD bá»™c lá»™ lên bá» mặt má»™t thụ thể rất ái tính vá»›i IgE, và tế bào Langerhans mang thụ thể này sẽ có khả năng cố định IgE và ná»™i nhập kháng nguyên, sau khi ná»™i nhập kháng nguyên có sá»± hoạt hoá sản xuất cytokines và chimiokines sẽ khởi phát má»™t phản ứng eczema. ở bệnh nhân AD chỉ cần má»™t ít dị nguyên bay trong không khí cÅ©ng đủ khởi phát phản ứng eczema. CÆ¡ chế này gặp ở 30- 40 % bệnh nhân AD. 
- Trong bệnh AD miễn dịch trung gian tế bào bị suy giảm giảm sút tính phản ứng trong test da chậm như Tuberculine, Candidine... 
Chuyển dạng lymphô bị giảm sút nhất là trong đợt bệnh AD vượng tấy giảm sút số lượng lympho T lÆ°u hành đặc biệt T ức chế mang thụ thể IgE - Fc Ä‘iá»u đó giải thích sá»± sản xuất tăng quá mức IgE trong bệnh AD. 
- Tính hoá ứng Ä‘á»™ng ở bệnh nhân AD bị giảm sút dá»… bị nhiá»…m trùng khi bị sang chấn, xây xÆ°á»›c hay bị nhiá»…m trùng tụ cầu vàng, 90% số bệnh nhân AD có phản ứng Coagulase dÆ°Æ¡ng tính vá»›i tụ cầu vàng, có thể nói tụ cầu vàng là vi khuẩn chiếm Æ°u thế trên da bệnh nhân AD và sá»± có mặt thÆ°á»ng xuyên của tụ cầu trên da bệnh nhân AD dẫn đến khởi Ä‘á»™ng sá»± giải phóng histamin, gây ngứa và viêm da trong AD. 
- Bệnh nhân AD có mức Acetylcholine cao trong da, Ä‘iá»u đó giải thích má»™t phần ảnh hưởng của yếu tố xúc Ä‘á»™ng trong bệnh AD. 
- Có sá»± tăng cao hoạt tính của Nucleotid- Phosphodiesterase làm thuá»· phân nhanh chóng chất Nucleotid vòng, hậu quả là cAMP bị giảm sút nên tác dụng ức chế sản xuất histamin bị kém tác dụng, trong khi đó cGMP tăng cÆ°á»ng, dẫn đến histamin được sản xuất quá mức ở bệnh nhân AIDS. 
- Tiến triển mạn tính- các đợt vượng bệnh xen kẽ thá»i kỳ thuyên giảm, có khi chuyển thành hen hoặc sốt mùa cá» khô. 
- Các yếu tố làm trầm trá»ng bệnh là do dị nguyên hay do thức ăn, xúc Ä‘á»™ng căng thẳng thần kinh, rối loạn kinh nguyệt, bệnh lý tuyến giáp, nhiá»…m tụ cầu đặc biệt là tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus), cần chú ý má»™t số chất len dạ làm tăng bệnh. 
* Là một bệnh kinh diễn hay tái phát, các thương tổn lâm sàng chủ yếu là: 
+ Viêm da: dát đỠkèm sẩn mụn nước. 
+ Hằn cổ trâu. 
+ Khô da, xây xước, nhiễm trùng thứ phát. 
Bệnh hay gặp ở tuổi ấu thÆ¡ từ 2 tháng đến 2 tuổi, ở trẻ em, thanh thiếu niên và cả ở ngÆ°á»i lá»›n. 
Dưới 7 tuổi chiếm 80- 90%, khoảng 10 % bệnh kéo dài đến tuổi trưởng thành. 
Các biểu hiện lâm sàng theo lứa tuổi: 

Eczema thể địa tuổi sơ sinh và nhũ nhi, ấu thơ. (< 2 tuổi ) (chàm sữa) (infantile Atopic dermatitis) (infancy) gặp ở trẻ từ 2 tuần đến 2 tuổi.

ThÆ°á»ng gặp ở trẻ bụ bẫm 2-3 tháng tuổi, ban đầu ở má, trán (hình móng ngá»±a), quanh miệng, đầu, sau có thể bị ở cổ, mặt duá»—i, thân mình, bẹn. Tổn thÆ°Æ¡ng là dát Ä‘á», có nhiá»u mụn nÆ°á»›c trên bá» mặt, trợt, chảy dịch mạnh, nhiá»…m khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết.Có thể kèm iả lá»ng, viêm tai giữa. Äây là dạng thông thÆ°á»ng nhất của bệnh Eczema ở trẻ em. Bắt đầu xuất hiện sá»›m ở trẻ bụ bẫm, từ 3-6 tháng tuổi và thÆ°á»ng được gá»i là “lác sữaâ€, hiếm khi khởi phát trÆ°á»›c 2 tháng tuổi. Biểu hiện đầu tiên lên mặt, nhất là trên má và trán chừa lại vùng quanh miệng và mắt. ThÆ°Æ¡ng tổn thÆ°á»ng là mụn nÆ°á»›c má»™t bên má sau lan hai má và lan tràn thành hình móng ngá»±a, cuối cùng lan rá»™ng ra các phần khác của cÆ¡ thể. Bệnh bắt đầu bằng hồng ban, da nhám và tiến triển đến sẩn hóa, mụn nÆ°á»›c hóa, rỉ nÆ°á»›c, vảy tiết và vảy mịn. Ranh giá»›i thÆ°Æ¡ng tổn không rõ, đối xứng và có khuynh hÆ°á»›ng nhiá»…m khuẩn thứ cấp. Trẻ bị kích thích và bứt rứt dữ dá»™i. Bú sữa bò, ăn trứng và uống nÆ°á»›c chanh có thể là yếu tố thúc giục và làm nặng thêm bệnh. Việc má»c răng có thể bị ảnh hưởng. Tiến triển của bệnh thÆ°á»ng là kịch phát đến 2 tuổi có thể khá»i hẳn và cÅ©ng có thể tiến triển sang dạng chàm thể tạng dạng trẻ em.Biến chứng : Bá»™i nhiá»…m da, bệnh ná»™i tạng (viêm thận, phổi) chết trong tình trạng trụy tim mạch do nhiá»…m trùng.

Eczema thể địa trẻ em (child type atopic dermatitis): trẻ em (childhood) hoặc thanh thiếu niên (Adolescent) 2-3 tuổi đến 12- 20 tuổi.

Là các đám mảng lichen hoá (hằn cổ trâu) dạng Ä‘Ä©a lúc đâu ở các mặt duá»—i, đầu gối, cùi tay, sau lan đến các nếp gấp, ngoài ra có thể sẩn ngứa, da khô, hằn cổ trâu. Trong suốt thá»i trẻ em, bệnh Eczema trở nên khô hÆ¡n, da dầy hÆ¡n, các tổn thÆ°Æ¡ng ngứa dữ dá»™i, các mảng sẩn và liken hóa, hồng ban, trợt da và vảy tiết, nhiá»u ở nếp khuá»·u và nhượng chân. Nhiá»…m khuẩn thứ cấp là thÆ°á»ng xuyên, giá»›i hạn thÆ°Æ¡ng tổn không rõ. Tiến triển tá»± nhiên của bệnh thÆ°á»ng sẽ cải thiện, thá»i Ä‘iểm tái phát lại là tuổi lên hai, lên bảy và lúc dậy thì.Bệnh này sẽ nặng nhất và lan rá»™ng nhất trong suốt thá»i gian 3 tháng cuối của tuổi đầu tiên, khoảng 4 đến 7 tuổi hiện tượng sạch tổn thÆ°Æ¡ng hoàn toàn được thấy trong 75% các trÆ°á»ng hợp, trong khi đó 25% các trÆ°á»ng hợp còn lại có biểu hiện bệnh trong suốt thá»i gian dậy thì.Các dấu hiệu phụ của bệnh Eczema: Da mặt thÆ°á»ng tái, thÆ°á»ng có hai quầng thâm ở mắt, viêm kẽ tai tái Ä‘i tái lại, nếp đôi dÆ°á»›i mắt.Có khi kèm đục thuá»· tinh thể, viêm kết mạc. 

Eczema thể địa ngÆ°á»i trưởng thành (Adult type atopic dermatitis): ở ngÆ°á»i lá»›n (Adult) chủ yếu là hằn cổ trâu, vị trí đặc biệt là các nếp kẽ lá»›n và bàn tay, ở nữ giá»›i có thể có viêm núm vú, viêm môi. Äây là má»™t bệnh tái phát mạn tính trên những bệnh nhân bị chàm thể tạng hoặc bị suyển từ nhá». Bệnh này thÆ°á»ng lan khắp ngÆ°á»i giá»›i hạn không rõ vá»›i các vị trí Æ°a thích ở mặt (trán, mí mắt), mặt trÆ°á»›c cổ, hố khuá»·u tay, nhượng chân, cổ tay, lÆ°ng bàn tay, bàn chân. Có thể xuất hiện trên và quanh núm vú nhất là phụ nữ má»›i lá»›n. Tổn thÆ°Æ¡ng da có xu hÆ°á»›ng ở những mặt duá»—i hÆ¡n là ở mặt gấp.Äặc Ä‘iểm lâm sàng là các mảng sẩn và liken hóa, ngứa dữ dá»™i, tróc vảy, trợt da. Những đợt vượng bệnh thÆ°á»ng liên quan đến những sang chấn vá» tinh thần. Chàm thể tạng rất hiếm ở những ngÆ°á»i lá»›n tuổi hÆ¡n và dÆ°á»ng nhÆ° lành ngẫu nhiên ở các bệnh nhân 40 đến 50 tuổi.Các biến chứng thÆ°á»ng gặp : viêm da mủ do tụ cầu và liên cầu khuẩn có thể phối hợp vá»›i to hạch vùng, sốt, và tăng bạch cầu. Tụ cầu Ä‘á» là tác nhân gây bệnh quan trá»ng. Nhiá»…m khuẩn do siêu vi khuẩn mụn giá»™p có thể gây ra phát ban dạng thủy đậu củ kaposi. Äục thủy tinh thể, da vảy cá thông thÆ°á»ng, chàm Ä‘á» da toàn thân (viêm da tróc vảy toàn thân là má»™t biến chứng hiếm gặp nhÆ°ng rất nghiêm trá»ng, được Æ°á»›c lượng ít hÆ¡n 1% số ca), biến chứng này có thể liên hệ vá»›i siêu vi khẩn lan rá»™ng, các phản ứng kích thích tiếp xúc toàn thân hoặc rút lui Ä‘á»™t ngá»™t thuốc corticosteroids có Ä‘á»™ mạnh cao dùng toàn thân hay tại chá»— đã kiểm soát được chàm thể tạng trầm trá»ng.Xen lẫn vá»›i các triệu chứng lâm sàng có thể có biểu hiện dị ứng khác nhÆ° : hen suyển, mày Ä‘ay.

Tiến triển mạn tính, có khi chuyển thành hen hoặc sốt mùa cỠkhô. 

Äiá»u trị eczema thể địa cần chú ý má»™t số Ä‘iểm sau: 
- Tránh các chất gây kích ứng da. 
- Giữ nước cho da dùng cream, mỡ làm ẩm da (Lacticare...) trong các đợt bệnh ổn định. 
- Tắm nước hơi ấm nhưng không nóng, hạn chế xà phòng. 
- Bôi mỡ glucocorticoids. 
- Kháng sinh chống tụ cầu vàng khi có bội nhiễm nên dùng erythromycine. 
- Kháng histamin tổng hợp. 
- Corticoids Ä‘Æ°á»ng toàn thân (uống) nên hạn chế dùng, chỉ dùng cho giai Ä‘oạn vượng bệnh và dùng từng đợt ngắn. 
- UVA, UVB, PUVA có hiệu quả.

3.3.3 Eczema vi khuẩn. 
- Do dị ứng với độc tố của vi khuẩn tụ cầu, liên cầu hoặc độc tố của nấm Trichophyton, epidermophyton. 
- ThÆ°á»ng xuất hiện trên các vết xây xát da nhiá»…m khuẩn, vết côn trùng đốt, vết bá»ng, lá»— rò, vết mổ... 
- Vị trí thÆ°á»ng ở cẳng chan má»™t bên hoặc hai bên có khi quanh vết mổ, quanh lá»— dò, hay quanh tai sau viêm tai giữa chảy mủ. Nguyên nhân thÆ°á»ng do sá»± kích thích từ kháng nguyên của nấm, vi trùng, sang chấn.-Äặc Ä‘iểm chung : thÆ°Æ¡ng tổn không đối xứng, giá»›i hạn rõ, ngoài mụn nÆ°á»›c còn có sá»± liên quan đến các ổ nhiá»…m trùng ká» cận nhÆ° : chốc, nhá»t, hăm kẽ, lẹo, chốc mép, viêm quanh móng, nốt đỉa cắn, vết mổ bẩn, các ổ nhiá»…m trùng da. Hoặc các nhiá»…m khuẩn ná»™i tạng nhÆ° : viêm tai xÆ°Æ¡ng chủm, viêm xoang, viêm dạ dày, viêm đại tràng, viêm phần phụ, viêm tá»­ cung, viêm thận... (nếu được Ä‘iá»u trị và loại trừ ổ nhiá»…m khuẩn thì thấy bệnh sẽ giảm hoặc khá»i).- Äám tổn thÆ°Æ¡ng chợt, chảy dịch, có mủ dịch, vẩy tiết, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng đối rõ. 
- Quanh đám tổn thÆ°Æ¡ng có thể có má»™t số mụn mủ, nhá»t " kiểu vệ tinh ". 
- Có trÆ°á»ng hợp ngoài đám tổn thÆ°Æ¡ng chính ở mặt, thân mình, các chi có các đám Ä‘á» nhá», bá» mặt lẩn mẩn sẩn, mụn nÆ°á»›c và ngứa gá»i là " ban dị ứng thứ phát xa". 

3.3.4. Eczema thể đồng tiá»n (Nummular eczema): 
Có đặc Ä‘iểm là có các đám tổn thÆ°Æ¡ng hình tròn, oval nhÆ° đồng xu (coinlike), ban đầu là đám Ä‘á» tiết dịch, có mụn nÆ°á»›c, sẩn, hÆ¡i ná», sau có vẩy tiết, vảy da, lichen hoá giá»›i hạn rõ, thÆ°á»ng khu trú ở thân mình, mặt duá»—i của chi, trÆ°á»›c xÆ°Æ¡ng chầy, mu bàn tay. 
ThÆ°á»ng gặp ở đàn ông tuổi trung niên, nhất là mùa thu đông. 
Có ý kiến cho rằng eczema thể đồng tiá»n là má»™t thể đặc biệt của eczema vi khuẩn, là ban dị ứng vá»›i ổ nhiá»…m khuẩn khu trú bên trong cÆ¡ thể. Hiện nay eczema thể đồng tiá»n là má»™t phân thể của eczema thể địa (Atopic eczema) nhÆ°ng IgE bình thÆ°á»ng, tuy nhiên vấn Ä‘á» này còn tranh luận. 
Mô bệnh há»c có tăng gai, xốp bào. 
Äiá»u trị corticoids, có khi tiêm cortiocid dÆ°á»›i tổn thÆ°Æ¡ng, có thể bôi Coaltar. 
Kháng sinh toàn thân. 
PUVA khá hiệu quả. 

3.3.5. Eczema da dầu, viêm da da dầu( da mỡ) (Seborrheic dermatitis) là bệnh da mạn tính thÆ°á»ng gặp có đặc tính là Ä‘á» da và vẩy, vẩy mỡ ở vùng tuyến bã hoạt Ä‘á»™ng mạnh nhÆ° mặt, đầu và các nếp gấp. ThÆ°á»ng gặp phần lá»›n ở ngÆ°á»i 20 - 50 tuổi, có thể gặp ở trẻ em (những tháng đầu), tuổi ấu thÆ¡, niên thiếu. Nam thÆ°á»ng bị nhiá»u hÆ¡n. Có thể địa di truyá»n " thể địa da dầu ". 
Vị trí thÆ°á»ng gặp nhất là đầu, ở mặt thÆ°á»ng bị ở lông mày, quanh mắt, giữa mÅ©i, nếp mÅ©i má. sau tai, có khi ở thân mình nhất là da vùng ức, liên bả, các nếp nách, bẹn dÆ°á»›i vú, sinh dục. Tổn thÆ°Æ¡ng là đám mảng Ä‘á», trên có vẩy, vẩy mỡ có khi có sẩn trên bá» mặt, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng đối rõ, khô, nhÆ°ng vi thể có hiện tượng xốp bào. 
Mô bệnh há»c da có á sừng, tăng gai, xốp bào, chân bì viêm không đặc hiệu. Là má»™t dạng thông thÆ°á»ng của eczema vốn có khuynh hÆ°á»›ng xảy ra ở những ngÆ°á»i có da nhá»n và các vùng có hoạt Ä‘á»™ng tiết bã ở mức tối Ä‘a nhÆ° : ở da đầu, sau tai, phần tai ngoài, mặt, thân mình có ở vùng xÆ°Æ¡ng ức và giữa hai xÆ°Æ¡ng bả vai, có thể ở vùng bẹn, nách và dÆ°á»›i vú.Xuất Ä‘á»™ ở bất kỳ lứa tuổi nào cÅ©ng có thể mắc bệnh (đỉnh cao ở tuổi 18 -40) và ở trẻ con. Ở trẻ dÆ°á»›i 1 tuổi xuất hiện dÆ°á»›i dạng “cứt trâuâ€. Bệnh thÆ°á»ng gặp trên nam giá»›i hÆ¡n nữa và gây bệnh khoảng 2-5% dân số. Chó, ngá»±a, bò cÅ©ng có thể bị. Chàm da mỡ thÆ°á»ng xấu Ä‘i vào mùa đông ở các xứ lạnh.Äặc Ä‘iểm lâm sàng :- Eczema da mỡ ở trẻ con :Xuất hiện lúc trẻ còn rất nhá», thÆ°á»ng khởi phát 6 -8 tuần tuổi. Äầu tiên trên đầu nhÆ° má»™t phát ban vẩy màu vàng dày (“cứt trâu†hay “vẩy nôiâ€). Sau đó ở vùng sau tai, cổ, nách, háng, vùng quấn tã, mặt và thân mình. Phát ban thÆ°á»ng xuất hiện trÆ°á»›c 3 tháng tuổi và có dá»± hậu rất tốt. Phát ban màu Ä‘á», có vảy mịn không ngứa, hoặc có rất nhẹ, tá»± giá»›i hạn, ổn định trong vòng tháng và đáp ứng nhanh vá»›i Ä‘iá»u trị, hiếm khi tái phát.-Eczema da mỡ ở ngÆ°á»i lá»›n.Bệnh khởi phát ở ngÆ°á»i lá»›n từ từ và thÆ°á»ng ở những ngÆ°á»i da nhá»n, có hiện tượng tăng tiết bã và gàu, hình ảnh kinh Ä‘iển Ä‘iển hình là vảy mịn nhá»n màu trắng, ngả vàng trải rá»™ng trên da đầu có ngứa ít nhiá»u, hồng ban nhẹ có kèm theo rụng tóc chút ít.Eczema da mỡ có khuynh hÆ°á»›ng trải rá»™ng ra khá»i mí tóc đến mặt tạo “Vòng hoa tiết bãâ€, có thể đến nếp sau tai. ThÆ°Æ¡ng tổn Ä‘iển hình là các sẩn có vảy mịn. Các Ä‘Æ°á»ng nứt có thể phát triển trên các hõm giữa tai và da đầu. Khi mặt bị tổn thÆ°Æ¡ng viêm mí mắt là thông thÆ°á»ng, có phát triển tróc vảy trên hồng ban ở mí mắt, nếp mÅ©i môi và vùng râu, các tổn thÆ°Æ¡ng có khuynh hÆ°á»›ng phát triển từ các nang lông, nách, bẹn, nếp dÆ°á»›i vú, vùng có lông của ngá»±c và lÆ°ng. Viêm tai ngoài mạn tính là biểu hiện duy nhất của viêm da tiết bã.Ở ngÆ°á»i lá»›n eczema da mỡ có thể liên tiếp kéo dài nhiá»u năm, vá»›i nhiá»u giai Ä‘oạn lui bệnh trong những mùa ấm áp. Nhiá»…m nấm men hoặc vi khuẩn có thể xẩy ra, nhất là tại các vùng kẽ.Cần chẩn Ä‘oán phân biệt vá»›i vẩy nến, chốc, nấm da đầu, nấm mặt, nấm thân, lupus Ä‘á». 
Äiá»u trị: mỡ corticoids bôi có hiệu lá»±c nhÆ°ng cần chú ý bôi ở mặt có thể gây teo da, giãn mạch, ở vùng mặt và trẻ em chá»n loại corticoid bôi ngoài da loại nhẹ. 
Chiếu UV 
- Äầu có thể dùng loại Shampoos có lÆ°u huỳnh và coaltar hoặc dung dịch cortioids. 
Shampoo ketoconazole 2% hoặc dạng cream (vì trong bệnh sinh ngÆ°á»i ta thấy có vai trò của Pityrosporum ovale) 
- Nếp kẽ dùng dung dịch castellani.

3.3.6. Tổ đỉa : eczema dạng tổ đỉa là má»™t viêm da dạng chàm mạn tính, tái phát, trong đó các mụn nÆ°á»›c ở sâu, ngứa, xuất hiện ở lòng bàn tay, các ngón tay và lòng bàn chân.Nguyên nhân đặc hiệu chÆ°a tìm ra. Khoảng má»™t ná»­a bệnh nhân có ná»n tảng là thể tạng dị ứng. Tổ đỉa có thể là phản ứng của nhiá»u yếu tố, nhÆ° ổ nhiá»…m khuẩn (viêm hạch hạnh nhân mạn tính, viêm phế quản mạn tính...), cÆ¡ địa dị ứng, sang chấn tình cảm, nhiá»…m nấm, các dị ứng nhÆ°ng hệ thống và các chất kích thích hay chất dị ứng từ bên ngoài. Các dị ứng nguyên nhÆ° : nickel, cobalt, phấn hoa, phomát, bia, rượu vang trắng, gia vị, penicilline và neomycin. Bệnh này thÆ°á»ng thấy ở xứ nóng.Tổ đỉa thÆ°á»ng gây bệnh ở đàn ông và phụ nữ trên 40 tuổi và chiếm trên 20% các bệnh chàm ở bàn tay. Ngoài mụn nÆ°á»›c, bá»ng nÆ°á»›c nằm sâu trong lòng bàn tay, chân, nếu có nhiá»…m khuẩn thứ cấp xuất hiện, Ä‘au là triệu chứng chủ quan chiếm Æ°u thế. Mặc dù không biết nguyên nhân trong hầu hết các trÆ°á»ng hợp, má»™t nguyên nhân đầu tiên nhÆ° là nấm hay dị ứng tiếp xúc. Luôn luôn phải tiến hành tìm kiếm xét nghiệm nấm ngay ban đầu để loại trừ nấm lòng bàn tay, nấm lòng bàn chân.

4. Chẩn đoán

4.1. Chẩn đoán xác định :

ThÆ°á»ng dá»… chẩn Ä‘oán xác định nhá» :

- Thương tổn cơ bản là mụn nước.

- Mụn nÆ°á»›c tập trung từng đám, trên ná»n da Ä‘á» và phù ná».

- Rất ngứa.

- Bệnh dai dẳng và hay tái phát.

4.2. Chẩn đoán phân biệt :

Giai đoạn bệnh có mụn nước :

- Mụn nước trong hắc lào (nấm da) : Các mụn nước sắp xếp ở bỠthương tổn, có xu hướng lành ở giữa, da nhạt màu hay sậm màu, ngứa khi tăng tiết mồ hôi, ra nắng, xét nghiệm nấm, (dương tính).

- Ghẻ : mụn nÆ°á»›c khu trú ở kẽ ngón tay, chân, mông, bệnh có tính chất dịch tể, ngứa nhiá»u vá» ban đêm, có thể phát hiện được ký sinh trùng gây bệnh.- Rôm : Xuất hiện mụn nÆ°á»›c ở vùng da hở, nhanh chóng hóa mủ, các thÆ°Æ¡ng tổn tăng khi trá»i nóng và lặn khi mát trá»i.

- Chốc hạt kê : Giống các thương tổn chàm bội nhiễm, nhưng khác ở chỗ có vẩy tiết màu nâu như mật ong, cấy dịch mụn nước có vi khuẩn gây bệnh.

Giai đoạn khô và bong vảy :

- Vảy nến.

- Vảy phấn hồng

- à sừng dạng vảy nến.

Trong chẩn Ä‘oán bệnh chàm vấn Ä‘á» Ä‘iá»u tra vá» cÆ¡ địa, tiá»n sá»­ cá nhân, gia đình, tìm nguyên nhân là vấn Ä‘á» then chốt.Làm thá»­ nghiệm trên da : Ãp phản ứng nguyên trên da lành, băng kín sau 48 giá» Ä‘á»c kết quả : nếu có ngứa, nổi mụn nÆ°á»›c kết quả dÆ°Æ¡ng tính.

5. Äiá»u trị:

5.1. Nguyên tắc :

- Tích cực tìm phản ứng nguyên để tránh.

- Kết hợp dùng thuốc uống với thuốc bôi ngoài da.

- Chú ý chế Ä‘á»™ ăn : Ä‚n thức ăn lá»ng nhẹ, kiêng muối trong đợt cấp, tránh dùng rượu chè, cà phê, thuốc lá, tôm cua, đồ há»™p, thức ăn sống.

- Nghỉ ngơi tuyệt đối trong đợt cấp, làm những việc thích hợp.

- Tránh dùng các loại thuốc mạnh, trÆ°á»›c khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng của bệnh nhân.

- Giải thích cho bệnh nhân không cá», gãi, sát xà phòng, chích lể, hoặc bôi đắp lung tung.

5.2. Thuốc bôi:

- Giai Ä‘oạn cấp : Tẩm liệu tại chá»— bằng nÆ°á»›c muối sinh lý, thuốc tím 1% Jarish, nÆ°á»›c ép hoa quả (dÆ°a gang, bí Ä‘ao, rau má, lá khế) sau đó ta dùng má»™t trong các loại dung dịch màu để chống nhiá»…m khuẩn và giảm xuất tiết : Eosin, Milian, Nitrat bạc 0,25% -2%. Äối vá»›i eczema cấp tính chảy nÆ°á»›c, loét trợt, dùng các thuốc dịu da, sát khuẩn, chống ngứa, ráo nÆ°á»›c nhÆ° đắp gạc dung dịch thuốc tím pha loãng 1/ 4000, nÆ°á»›c muối sinh lý 9 %, Rivanol 1 %o, kết hợp hồ nÆ°á»›c

- Giai đoạn bán cấp : Dùng dạng kem như kem Corticoide, kem kháng sinh, hồ Brocq, dầu kẽm. kẽm cream, mỡ corticoid + kháng sinh (cream Synalar, neomycin, cream celestoderm -neomycin....)..

- Giai đoạn mạn : mỡ corticoide, mỡ salycylé, hắc ín, ichtyol Goudron, coaltar, mỡ corticoids hoặc mỡ corticoid+ a. salicylic

5.3. Toàn thân :

Chung- Với eczema đang trong giai đoạn cấp tính cần nghỉ ngơi, hạn chế chất kích thích (cà phê, ruợu...) 
- Tránh tiếp xúc với dị ứng nguyên nếu phát hiện được. 
- Tránh cào gãi chà xát, tránh xà phòng. 
- Nếu có nhiễm khuẩn rõ (sốt, bạch cầu tăng cao, tồn thương sưng tấy đau, nồi hạch, có mủ vẩy tiết) cho dùng kháng sinh uống 1 đợt 7 - 10 ngày 
- Cho thuốc giải cảm, chống ngứa, chống dị ứng: kháng histamin tổng hợp. 
Eczema đang vượng lan rộng, có ban dị ứng thứ phát có thể chỉ định corticoids uống một đợt nếu không có chống chỉ định 
Khi hậu liệu pháp : Nghỉ ở vùng có nÆ°á»›c suối khoáng hoặc ven biển.Corticoit có tác dụng nhanh nhÆ°ng dá»… tái phát trở lại : nên chỉ dùng thuốc ở giai Ä‘oạn bán cấp và không nên kéo dài, dùng trong đợt : Viêm da tiếp xúc cấp Ä‘iá»u trị ngắn ngày.Giai Ä‘oạn cấp nên dùng kháng sinh để phòng bá»™i nhiá»…m.

6. Phòng bệnh.Các biện pháp phòng bệnh cấp (0,1,2,3)

6.1. Phòng bệnh cấp 0 : là biện pháp nhằm loại trừ yếu tố nguy cÆ¡ hoặc không cho yếu tố nguy cÆ¡ xuất hiện, bao gồm các biện pháp tổ chức xã há»™i. NhÆ° tổ chức khám và phát hiện bệnh, phát hiện nguyên nhân bệnh để ngăn chặn sá»± xuất hiện của bệnh. Giải quyết vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng, nhÆ° các bệnh nghá» nghiệp, chất xúc tác liên quan đến cÆ¡ địa của những ngÆ°á»i có cÆ¡ địa dị ứng.

6.2. Phòng bệnh cấp 1 : là áp dụng các biện pháp phòng bệnh cho ngÆ°á»i khá»e khá»i mắc bệnh, phòng bệnh tích cá»±c cho bệnh nhân khi chÆ°a bị bệnh : phải có má»™t cÆ¡ thể khá»e mạnh, dinh dưỡng tốt, kiêng những thức ăn đồ dùng kích thích : rượu chè, cà phê, thuốc lá, thức ăn sống. Không tiếp xúc vá»›i những chất dể gây dị ứng.

6.3. Phòng bệnh cấp 2 : Tăng cÆ°á»ng phát hiện bệnh và giải quyết sá»›m các bệnh tật, Ä‘iá»u trị bệnh đúng và có hiệu quả, hạn chế chuyển sang thể nặng, tàn phế. Thăm khám há»i kỹ vá» tiá»n sá»­ bệnh để tìm nguyên nhân, Ä‘iá»u trị nguyên nhân là vấn Ä‘á» lý tưởng của bệnh chàm, chẩn Ä‘oán đúng cÅ©ng là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị tích cá»±c và Ä‘iá»u trị đúng theo từng giai Ä‘oạn của bệnh. Tránh dùng các loại thuốc nặng, trÆ°á»›c khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng da của bệnh nhân. Giải thích cho bệnh nhân hiểu và hÆ°á»›ng dẫn bệnh nhân phối hợp vá»›i thầy thuốc, phòng bệnh tích cá»±c ngay cả khi Ä‘ang Ä‘iá»u trị, Ä‘iá»u trị tốt cÅ©ng là má»™t biện pháp phòng bệnh, giải thích cho bệnh nhân chế Ä‘á»™ nghỉ ngÆ¡i ăn uống, những Ä‘iá»u cần tránh khi Ä‘ang bị bệnh và ngay cả khi lành bệnh.

6.4. Phòng bệnh cấp 3 : Là việc áp dụng các biện pháp làm giảm và hạn chế tàn phế và phục hồi chức năng

Â